Tiền tiểu đường là gì? Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Tiền tiểu đường là một tình trạng sức khỏe phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, làm ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới. Đây là một trong những giai đoạn cảnh báo sớm trước khi phát triển thành bệnh tiểu đường tuýp 2. Nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời, tiền tiểu đường có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa tiền tiểu đường.

Tiền tiểu đường là gì?

Tiền tiểu đường, còn được gọi là tiền đái tháo đường hoặc rối loạn dung nạp glucose, là tình trạng mà lượng đường trong máu (glucose) cao hơn mức bình thường nhưng chưa đủ cao để chẩn đoán là bệnh tiểu đường type 2. Theo định nghĩa từ các tổ chức y tế hàng đầu, đây là giai đoạn chuyển tiếp nơi cơ thể bắt đầu gặp khó khăn trong việc kiểm soát đường huyết do sự kháng insulin hoặc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin để đáp ứng nhu cầu. Insulin là hormone giúp glucose từ thức ăn đi vào tế bào để tạo năng lượng, nhưng khi bị kháng, glucose tích tụ trong máu.

Cụ thể, tiền tiểu đường có thể được phân loại thành hai loại chính: rối loạn glucose lúc đói (impaired fasting glucose - IFG) và rối loạn dung nạp glucose (impaired glucose tolerance - IGT). Trong IFG, đường huyết lúc đói cao hơn bình thường, còn IGT xảy ra khi đường huyết tăng cao sau bữa ăn. Tình trạng này không phải là bệnh mà là dấu hiệu cảnh báo, và nếu không can thiệp, có thể tiến triển thành tiểu đường type 2 trong vòng 5-10 năm.

Theo thống kê, Việt Nam có khoảng 5,3 triệu người bị tiền đái tháo đường và dự kiến ⅔ số này sẽ chuyển thành đái tháo đường vào năm 2045. Nhiều người không biết mình mắc phải vì không có triệu chứng rõ rệt, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội phòng ngừa.

Tiền tiểu đường 

Xem thêm: Hiểu sâu về bệnh tiểu đường

Ai dễ mắc tiền tiểu đường?

Tiền tiểu đường không phân biệt giới tính hay độ tuổi, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn do yếu tố di truyền, lối sống và tình trạng sức khỏe. Theo các nguồn y tế đáng tin cậy, thừa cân hoặc béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu, đặc biệt là mỡ bụng tích tụ xung quanh nội tạng. Nếu chỉ số khối cơ thể (BMI) trên 25, hoặc vòng eo lớn hơn 90cm ở nam và 80cm ở nữ, bạn dễ mắc hơn. Thừa cân làm tăng kháng insulin, khiến cơ thể khó sử dụng glucose hiệu quả.
Tuổi tác cũng đóng vai trò quan trọng: người trên 45 tuổi có nguy cơ cao hơn vì quá trình lão hóa làm giảm khả năng sản xuất insulin. Gia đình có tiền sử tiểu đường (cha mẹ, anh chị em) tăng gấp 2-6 lần nguy cơ, do yếu tố gen di truyền. Chủng tộc và dân tộc cũng ảnh hưởng; ví dụ, người châu Á, người Mỹ gốc Phi, Hispanic hoặc người Mỹ bản địa dễ mắc hơn do đặc thù di truyền và chế độ ăn. 
Những người ít hoạt động thể chất, ngồi văn phòng nhiều giờ, cũng dễ mắc vì thiếu vận động làm giảm độ nhạy cảm insulin. Các tình trạng sức khỏe kèm theo như tăng huyết áp (trên 140/90 mmHg), rối loạn lipid máu (cholesterol cao, triglyceride cao), hội chứng buồng trứng đa nang ở phụ nữ, hoặc từng bị tiểu đường thai kỳ đều là dấu hiệu cảnh báo. Hút thuốc lá, uống rượu bia quá mức và stress kéo dài cũng góp phần, vì chúng làm rối loạn hormone và tăng viêm. Nếu bạn có lịch sử bệnh tim mạch hoặc từng sinh con nặng hơn 4kg, nguy cơ càng cao.

Nguyên nhân gây tiền tiểu đường

Nguyên nhân chính của tiền tiểu đường là sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và lối sống, dẫn đến kháng insulin, tình trạng mà tế bào không đáp ứng tốt với insulin, khiến glucose tích tụ trong máu. Tuyến tụy cố gắng sản xuất nhiều insulin hơn để bù đắp, nhưng dần dần bị kiệt sức, dẫn đến đường huyết tăng cao. Theo Mayo Clinic, thừa cân béo phì là nguyên nhân hàng đầu, vì mỡ thừa, đặc biệt mỡ nội tạng, giải phóng các chất gây viêm làm giảm độ nhạy cảm insulin.
Lối sống ít vận động làm cơ bắp ít sử dụng glucose, tăng tích tụ đường trong máu. Chế độ ăn giàu carbohydrate tinh chế (bánh kẹo, nước ngọt, cơm trắng), chất béo bão hòa và ít chất xơ cũng góp phần, vì chúng gây tăng đường huyết đột ngột. 
Yếu tố gen đóng vai trò: nếu gia đình có người mắc tiểu đường, gen kiểm soát insulin có thể bị tổn thương, làm cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả. Các rối loạn hormone như hội chứng Cushing hoặc suy giáp cũng có thể gây ra.
Ở cấp độ tế bào, quá trình sản sinh insulin bị rối loạn, dẫn đến glucose không được hấp thụ đúng cách. Stress mạn tính tăng cortisol, hormone làm tăng đường huyết. Tuổi cao làm giảm chức năng tụy, và một số thuốc như steroid dài hạn cũng góp phần. Hiểu nguyên nhân giúp bạn điều chỉnh lối sống để ngăn chặn.

Triệu chứng tiền tiểu đường cần lưu ý 

Tiền tiểu đường thường không có triệu chứng rõ rệt, khiến nhiều người bỏ qua cho đến khi tiến triển thành tiểu đường. Tuy nhiên, ở một số người, tiền đái tháo đường có thể xuất hiện các dấu hiệu, đặc biệt ở giai đoạn muộn.
Thường gặp nhất là khát nước tăng dần và đi tiểu thường xuyên, vì đường huyết cao làm thận làm việc nhiều hơn để loại bỏ glucose dư thừa qua nước tiểu, dẫn đến mất nước.
Bạn có thể cảm thấy đói thường xuyên hơn dù ăn đủ, vì tế bào không nhận đủ glucose để tạo năng lượng. Mệt mỏi kéo dài là dấu hiệu phổ biến, do cơ thể thiếu năng lượng hiệu quả. Mờ mắt tạm thời xảy ra khi đường huyết cao làm thay đổi hình dạng thủy tinh thể. 
Một số người có tê hoặc ngứa ran ở bàn chân, tay, đây là dấu hiệu sớm của tổn thương thần kinh. Da sạm màu ở cổ, nách hoặc háng (acanthosis nigricans) là biểu hiện kháng insulin.
Ở phụ nữ, có thể kèm theo rối loạn kinh nguyệt hoặc nhiễm nấm âm đạo tái phát. Đàn ông có thể gặp vấn đề cương dương. Nếu vết thương lâu lành hoặc nhiễm trùng thường xuyên, đó cũng là cảnh báo. 

Dấu hiệu bị tê bì ở tay

Xem thêm: Dấu hiệu bệnh tiểu đường

Tiền tiểu đường có nguy hiểm không?

Tiền tiểu đường không phải là bệnh nguy hiểm tức thì, nhưng nếu không kiểm soát, nó tăng đáng kể nguy cơ phát triển tiểu đường type 2, bệnh tim mạch và đột quỵ. Theo CDC, người mắc tiền tiểu đường có nguy cơ tiểu đường type 2 cao gấp 10 lần, và 50-70% sẽ tiến triển nếu không thay đổi lối sống. Đường huyết cao lâu dài làm tổn thương mạch máu, dẫn đến xơ vữa động mạch, tăng huyết áp và cholesterol xấu.
Biến chứng nghiêm trọng bao gồm bệnh thận, mù lòa, tổn thương thần kinh dẫn đến cắt cụt chi, và tăng nguy cơ trầm cảm. Ở Việt Nam, theo Docosan, tiền tiểu đường làm giảm chất lượng cuộc sống và tăng chi phí y tế nếu chuyển sang tiểu đường. Tuy nhiên, tin vui là tình trạng này có thể đảo ngược, giảm 58% nguy cơ tiểu đường bằng giảm cân và tập luyện. Đừng chủ quan, hãy kiểm soát sớm để tránh rủi ro lâu dài.

Chỉ số đường huyết tiền tiểu đường

Để chẩn đoán tiền tiểu đường, bác sĩ sẽ dựa vào các xét nghiệm chuyên biệt. Đường huyết lúc đói nằm trong khoảng 100 đến 125 mg/dL được coi là ngưỡng cảnh báo. Nếu đường huyết sau nghiệm pháp dung nạp glucose 2 giờ nằm trong khoảng 140 đến 199 mg/dL, cũng được xác định là tiền tiểu đường. Bên cạnh đó, xét nghiệm HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong 3 tháng gần nhất. Chỉ số HbA1c từ 5,7 đến 6,4% chính là dấu hiệu cho thấy người bệnh đang ở giai đoạn tiền tiểu đường.
Việc theo dõi định kỳ các chỉ số này giúp bác sĩ và người bệnh đánh giá chính xác tình trạng chuyển hóa glucose, từ đó có biện pháp can thiệp phù hợp.

Xét nghiệm HbA1c để chẩn đoán mức đường huyết

Cách phòng ngừa và kiểm soát tiền tiểu đường

Những ai đang ở giai đoạn tiền tiểu đường là tình trạng này có thể đảo ngược nếu được phát hiện sớm và thay đổi lối sống hợp lý. Cách phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả nhất là kết hợp chế độ dinh dưỡng, tập luyện, quản lý cân nặng và chăm sóc sức khỏe tinh thần.

• Về chế độ ăn uống, người bị tiền tiểu đường nên hạn chế tối đa tinh bột tinh chế như cơm trắng, bánh mì trắng, các loại bánh ngọt, nước uống có gas và thức ăn nhanh. Thay vào đó, nên ưu tiên rau xanh, hoa quả ít ngọt, ngũ cốc nguyên hạt, cá, thịt nạc và các loại hạt. Chế độ ăn giàu chất xơ sẽ giúp làm chậm quá trình hấp thụ glucose, từ đó kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.
• Về vận động, tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần, tương đương 30 phút mỗi ngày, với các hoạt động như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc yoga, sẽ giúp tăng độ nhạy insulin, hỗ trợ giảm cân và duy trì sức khỏe tổng thể.
• Kiểm soát cân nặng cũng rất quan trọng. Chỉ cần giảm từ 5 đến 10% trọng lượng cơ thể đã có thể giảm tới 58% nguy cơ tiến triển thành tiểu đường tuýp 2. Song song với đó, người bệnh cần duy trì giấc ngủ đều đặn từ 7 đến 8 tiếng mỗi đêm, hạn chế căng thẳng bằng cách thiền, tập thở hoặc các hoạt động thư giãn tinh thần khác.

Cuối cùng, việc khám sức khỏe định kỳ là không thể thiếu. Người có nguy cơ cao nên kiểm tra đường huyết, mỡ máu và huyết áp từ 6 đến 12 tháng một lần để kịp thời phát hiện những thay đổi bất thường.

Kết luận

Tiền tiểu đường là một tình trạng tạm thời mà thực sự là lời cảnh báo sớm từ cơ thể. Nếu bỏ qua giai đoạn này, nguy cơ tiến triển thành tiểu đường tuýp 2 cùng với hàng loạt biến chứng nguy hiểm là rất lớn. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và thay đổi lối sống theo hướng khoa học, tiền tiểu đường hoàn toàn có thể đảo ngược. Do đó, việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt với những người nằm trong nhóm nguy cơ cao, kết hợp chế độ dinh dưỡng lành mạnh, vận động thường xuyên, kiểm soát cân nặng và tinh thần, chính là phương pháp hiệu quả để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi căn bệnh âm thầm nhưng vô cùng nguy hiểm này.