Cách chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 chính xác

Chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 là bước quan trọng giúp phát hiện bệnh sớm, kiểm soát đường huyết hiệu quả và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như tim mạch, thận, mắt hay thần kinh. Nhiều người thường chủ quan vì triệu chứng ban đầu không rõ ràng, dẫn đến chẩn đoán muộn và khó kiểm soát bệnh. Vậy tiểu đường type 2 được chẩn đoán như thế nào? Cùng Thuốc Tiểu Đường tìm hiểu qua bài viết sau nhé. 

Đối tượng cần tầm soát tiểu đường type 2

Đối tượng cần chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 bao gồm người từ 45 tuổi trở lên nên được sàng lọc định kỳ, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ như thừa cân hoặc béo phì (BMI ≥ 25), có tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường, hoặc từng có các rối loạn chuyển hóa như huyết áp cao, rối loạn lipid máu. Ngoài ra, những người có tiền sử đái tháo đường thai kỳ, sinh con nặng trên 4,1 kg, hoặc gặp các triệu chứng nghi ngờ tiểu đường cũng nên được tầm soát sớm hơn.
Các dấu hiệu hoặc yếu tố nguy cơ quan trọng bao gồm:

• Tiền sử gia đình bị tiểu đường tuýp 2.
• Thừa cân, béo phì hoặc ít vận động thể chất.
• Tiền sử rối loạn dung nạp glucose lúc đói (tiền tiểu đường).
• Huyết áp cao trên 140/90 mmHg.
• Mỡ máu bất thường như cholesterol HDL thấp hoặc triglyceride cao.
• Phụ nữ có hội chứng buồng trứng đa nang hoặc đái tháo đường thai kỳ.
• Các triệu chứng nghi ngờ như tiểu nhiều, khát nhiều, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân, vết thương khó lành và mờ mắt.

Béo phì cần tầm soát tiểu đường type 2

Các xét nghiệm chẩn đoán tiểu đường tuýp 2

Tiểu đường tuýp 2 là tình trạng rối loạn chuyển hóa đường trong máu, dẫn tới mức đường huyết tăng cao bất thường. Chẩn đoán sớm và chính xác đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh và phòng ngừa biến chứng. Sau đây là các xét nghiệm phổ biến dùng để chẩn đoán tiểu đường tuýp 2, mỗi xét nghiệm có đặc điểm và chỉ số đánh giá riêng biệt.

Xét nghiệm đường huyết lúc đói

Xét nghiệm đường huyết lúc đói (Fasting Plasma Glucose – FPG) đo lượng glucose trong máu sau khi người bệnh nhịn ăn ít nhất 8 tiếng. Đây là xét nghiệm chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 đơn giản, dễ thực hiện và được dùng phổ biến để sàng lọc tiểu đường.

• Chỉ số bình thường: dưới 100 mg/dL (5.6 mmol/L)
• Tiền tiểu đường: 100-125 mg/dL (5.6-6.9 mmol/L)
• Tiểu đường: ≥ 126 mg/dL (7.0 mmol/L)

Nếu kết quả xét nghiệm hai lần trở lên đều ở mức tiểu đường, bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh. Nhịn ăn trước xét nghiệm rất quan trọng để kết quả chính xác.

Xét nghiệm dung nạp glucose đường uống

Xét nghiệm dung nạp glucose đường uống (Oral Glucose Tolerance Test – OGTT) là phương pháp đánh giá khả năng cơ thể xử lý glucose sau khi uống một lượng đường cố định, thường là 75 gram glucose hòa tan trong nước.
Bệnh nhân nhịn ăn ít nhất 8 tiếng trước khi làm xét nghiệm.
Đo đường huyết lúc đói, sau đó cho uống dung dịch glucose và đo đường huyết lại sau 2 giờ.
Kết quả 2 giờ sau uống glucose:

• Bình thường: dưới 140 mg/dL (7.8 mmol/L)
• Tiền tiểu đường: 140-199 mg/dL (7.8-11.0 mmol/L)
• Tiểu đường: ≥ 200 mg/dL (11.1 mmol/L)

Chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 OGTT cho biết chính xác khả năng chuyển hóa đường của cơ thể, đặc biệt hữu ích khi kết quả xét nghiệm lúc đói chưa rõ ràng.

Xét nghiệm dung nạp glucose đường uống

Xét nghiệm HbA1c

HbA1c thể hiện lượng đường gắn vào hemoglobin trong hồng cầu, phản ánh mức đường huyết trung bình trong vòng 2-3 tháng trước xét nghiệm. 

• Bình thường: dưới 5.7%
• Tiền tiểu đường: 5.7% - 6.4%
• Tiểu đường: ≥ 6.5%

Ưu điểm của HbA1c là không cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 và giúp đánh giá kiểm soát đường huyết lâu dài hơn so với xét nghiệm đường huyết lúc đói.

Xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên

Xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên đo lượng glucose trong máu ở bất kỳ thời điểm nào trong ngày, không phụ thuộc vào thời gian ăn uống.
Mức đường huyết ngẫu nhiên trên 200 mg/dL (11.1 mmol/L) kèm theo các triệu chứng điển hình của tiểu đường như khát nước nhiều, tiểu nhiều, mệt mỏi, có thể được dùng để chẩn đoán tiểu đường.
Xét nghiệm này thường dùng khi bệnh nhân có dấu hiệu nghi ngờ tiểu đường cần chẩn đoán nhanh.

Xem thêm: Xét nghiệm tiểu đường: Phân loại, quy trình và ý nghĩa kết quả

Quy trình chẩn đoán tiểu đường tuýp 2

Quy trình chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 thường được thực hiện theo các bước sau:
Bước 1: Đánh giá lâm sàng và yếu tố nguy cơ
Bác sĩ thu thập tiền sử bệnh lý, bao gồm gia đình có người mắc tiểu đường, béo phì, lối sống ít vận động, tiền sử đái tháo đường thai kỳ hoặc sinh con trên 4kg, triglyceride cao hoặc HDL thấp. 
Đồng thời kiểm tra triệu chứng điển hình như khát nước nhiều, tiểu nhiều, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân. Những yếu tố này quyết định chỉ định xét nghiệm sàng lọc sớm, đặc biệt ở người trên 45 tuổi hoặc có nguy cơ cao.​
Bước 2: Thực hiện các xét nghiệm xác định
Sử dụng ít nhất một trong bốn xét nghiệm chính: đường huyết lúc đói (FPG ≥126 mg/dL sau nhịn 8 giờ), OGTT (≥200 mg/dL sau 2 giờ uống 75g glucose), HbA1c (≥6.5%), hoặc đường huyết ngẫu nhiên (≥200 mg/dL kèm triệu chứng). 
Ưu tiên HbA1c hoặc FPG do dễ thực hiện; OGTT dùng khi kết quả mơ hồ. Nếu một xét nghiệm dương tính, lặp lại để xác nhận, trừ khi có triệu chứng cấp tính.​
Bước 3: Phân loại và loại trừ các bệnh khác
Dựa trên kết quả, phân loại thành tiểu đường (≥ ngưỡng trên), tiền tiểu đường (FPG 100-125 mg/dL, OGTT 140-199 mg/dL, HbA1c 5.7-6.4%), hoặc bình thường. 
Loại trừ tiểu đường tuýp 1 (qua peptide C, kháng thể), MODY hoặc thứ phát bằng xét nghiệm bổ sung như glucose niệu, C-peptide nếu cần. Kết hợp đánh giá biến chứng ban đầu như xét nghiệm chức năng thận, mắt, tim mạch.​
Bước 4: Theo dõi và tư vấn
Sau chẩn đoán tiểu đường tuýp 2, lập kế hoạch theo dõi định kỳ (3-6 tháng/lần) và giáo dục bệnh nhân về lối sống, chế độ ăn. Với tiểu đường tuýp 2, ưu tiên thay đổi lối sống trước khi dùng thuốc.

Bác sĩ sẽ dựa vào các xét nghiệm để chẩn đoán tiểu đường tuýp 2

Sau chẩn đoán tiểu đường cần làm gì?

Sau khi được chẩn đoán tiểu đường tuýp 2, bệnh nhân cần bắt đầu ngay kế hoạch quản lý toàn diện bao gồm giáo dục bệnh, thay đổi lối sống, theo dõi đường huyết và điều trị y khoa để kiểm soát bệnh hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng. 
Quy trình này thường do bác sĩ nội tiết hoặc chuyên khoa tiểu đường hướng dẫn, với mục tiêu HbA1c dưới 7% tùy theo tình trạng sức khỏe cá nhân. Việc tuân thủ giúp giảm nguy cơ tim mạch, thận, mắt và thần kinh.​

• Giáo dục và lập kế hoạch cá nhân hóa

Bác sĩ cung cấp thông tin về bệnh, cách nhận biết hạ/tăng đường huyết và xử lý khẩn cấp. Lập kế hoạch chăm sóc bao gồm lịch đo đường huyết tại nhà (4-6 lần/ngày ban đầu), mục tiêu glucose lúc đói 80-130 mg/dL và sau ăn dưới 180 mg/dL. Hướng dẫn sử dụng máy đo cá nhân và ứng dụng theo dõi để ghi nhật ký ăn uống, vận động.​

• Thay đổi lối sống và chế độ dinh dưỡng

Áp dụng ngay chế độ ăn ít tinh bột tinh chế, ưu tiên rau củ, protein nạc, chất béo lành mạnh với khẩu phần kiểm soát calo (giảm 5-10% cân nặng nếu thừa cân). Tập thể dục 150 phút/tuần như đi bộ nhanh, kết hợp ngủ đủ giấc và giảm stress. Những thay đổi này có thể kiểm soát đường huyết mà không cần thuốc ở giai đoạn đầu.​

• Điều trị dược lý và theo dõi định kỳ

Bắt đầu metformin nếu lối sống chưa đủ, kết hợp thuốc khác tùy mức độ (DPP-4, SGLT2i). Kiểm tra HbA1c 3-6 tháng/lần, tầm soát biến chứng: mắt hàng năm, thận, chân, lipid máu. Tái khám 1-3 tháng để điều chỉnh phác đồ và phát hiện sớm vấn đề.​

• Phòng ngừa biến chứng và hỗ trợ lâu dài

Kiểm soát huyết áp dưới 130/80 mmHg, cholesterol và bỏ thuốc lá. Chú ý chăm sóc răng miệng, tiêm ngừa cúm/phế cầu. Hỗ trợ từ gia đình và nhóm bệnh nhân giúp duy trì tuân thủ lâu dài.

Xem thêm: Tìm hiểu chi tiết tiêu chuẩn chẩn đoán đái tháo đường và các chỉ số quan trọng

Kết luận

Chẩn đoán tiểu đường tuýp 2 giúp phát hiện sớm bệnh và phòng ngừa biến chứng lâu dài. Hiểu rõ đối tượng cần tầm soát, các xét nghiệm chẩn đoán như đường huyết lúc đói, HbA1c, dung nạp glucose đường uống, đến xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên, quy trình thực hiện và biện pháp quản lý sau chẩn đoán sẽ giúp người bệnh kiểm soát bệnh hiệu quả. Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ, hãy thực hiện tầm soát tiểu đường định kỳ để bảo vệ sức khỏe lâu dài.