Nguyên nhân bệnh tiểu đường: Những yếu tố bạn cần biết

Bệnh tiểu đường là căn bệnh mãn tính phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Khi hiểu rõ nguyên nhân bệnh tiểu đường sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa và kiểm soát bệnh tốt hơn. Mỗi loại tiểu đường có nguyên nhân hình thành bệnh khác nhau. Hãy cùng Thuốc Tiểu Đường tìm hiểu chi tiết các nguyên nhân chính, yếu tố nguy cơ cũng như cách điều trị tiểu đường hiệu quả.

Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường là gì?

Bệnh tiểu đường là một bệnh rối loạn chuyển hóa khiến lượng đường trong máu luôn cao hơn mức bình thường. Nguyên nhân bệnh tiểu đường chủ yếu bắt nguồn từ tình trạng rối loạn insulin – hormone có nhiệm vụ đưa glucose từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Khi cơ thể không sản xuất đủ insulin, hoặc các tế bào mất khả năng đáp ứng với insulin (kháng insulin), đường sẽ tích tụ trong máu thay vì được sử dụng. Đây cũng chính là cơ sở để chẩn đoán bệnh tiểu đường.

Hiện nay, tiểu đường được phân thành nhiều dạng, trong đó phổ biến nhất là:

• Tiểu đường type 1: Thường xuất hiện ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên. Nguyên nhân do hệ miễn dịch nhầm lẫn và phá hủy tế bào beta của tuyến tụy – nơi sản xuất insulin.
• Tiểu đường type 2: Thường gặp ở người trưởng thành, đặc biệt ở nhóm ít vận động, ăn uống thiếu khoa học. Cơ thể vẫn có khả năng tiết insulin nhưng không đủ hoặc không được sử dụng hiệu quả.

Ngoài hai nhóm chính trên, còn có một số dạng tiểu đường khác như:

• Tiểu đường thai kỳ: Phát sinh trong thời gian mang thai, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ lẫn thai nhi.
• Tiểu đường thứ phát: Xuất hiện do các bệnh lý gây tổn thương tuyến tụy như viêm tụy hoặc do tác dụng phụ của một số loại thuốc.

Tiểu đường là bệnh rối loạn chuyển hóa đường

Nguyên nhân bệnh tiểu đường

Nguyên nhân của bệnh tiểu đường khác nhau, phụ thuộc vào từng loại bệnh. Dưới đây là một số nguyên nhân bệnh tiểu đường theo phân loại gồm tiểu đường tuýp 1, tuýp 2 và thai kỳ.

1. Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường tuýp 1

Tiểu đường tuýp 1 là bệnh lý tự miễn, do hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm và phá hủy các tế bào beta ở tuyến tụy, nơi sản xuất insulin. Khi các tế bào này bị phá hủy, cơ thể không thể sản xuất insulin để chuyển hóa glucose, dẫn đến lượng đường tích tụ trong máu, gây tăng đường huyết.
Nguyên nhân chính xác của bệnh tiểu đường tuýp 1 vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra một số yếu tố có nguy cơ hình thành bệnh:

• Yếu tố di truyền: Khả năng mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ tăng cao, nếu trong gia đình có bố mẹ hoặc ông bà đã bị tiểu đường type 1.
• Yếu tố môi trường: Một số loại vi khuẩn, virus như virus rubella, cytomegalovirus,...có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch bất thường, làm hỏng tuyến tụy, gây ra bệnh tiểu đường tuýp 1.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường tuýp 2

Theo Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế, tiểu đường tuýp 2 chiếm tới 90-95% tổng số ca mắc bệnh. Khác với bệnh tiểu đường tuýp 1, nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường tuýp 2 do hai vấn đề chính là kháng insulin và tuyến tụy sản xuất insulin không đủ.

• Kháng insulin: Tình trạng này xảy ra do cơ thể tiêu thụ quá nhiều đường và chất béo. Từ đó làm cho các tế bào trong cơ thể không đáp ứng tốt với insulin, khiến glucose khó đi vào tế bào để sử dụng làm năng lượng. Tuyến tụy buộc phải sản xuất nhiều insulin hơn. 
• Tuyến tụy sản xuất insulin không đủ: Theo thời gian, tuyến tụy làm việc quá sức và không thể sản xuất đủ insulin để vượt qua tình trạng kháng insulin, dẫn đến đường huyết tăng cao, hình thành bệnh tiểu đường.

Bên cạnh những nguyên nhân bệnh tiểu đường cơ chế tác động trên thì còn có một số yếu tố có nguy cơ góp phần hình thành bệnh tiểu đường tuýp 2. 

• Di truyền: Nếu trong gia đình có cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, nguy cơ của bạn sẽ cao hơn.
• Thừa cân: Vì khi béo phì, tình trạng mỡ dư thừa trong cơ thể, đặc biệt là vùng bụng, làm giảm khả năng sử dụng insulin hiệu quả. Kết quả dẫn đến kháng insulin, yếu tố thừa cân này là nguyên nhân hàng đầu của bệnh.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ quá nhiều đường, carbohydrate tinh chế và chất béo không lành mạnh sẽ làm ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến tụy và gây kháng insulin.
• Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất làm giảm khả năng sử dụng glucose của cơ bắp. Cơ thể không đốt cháy năng lượng, dễ tích tụ mỡ và tăng nguy cơ kháng insulin.
• Tuổi tác: Bệnh thường khởi phát ở người già, có độ tuổi từ 45 trở lên. Tuy nhiên, ngày nay bệnh có xu hướng trẻ hóa, tỷ lệ người trẻ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 đang ngày càng gia tăng.
• Rối loạn chuyển hóa: Bao gồm tình trạng rối loạn lipid máu và tăng đường huyết.

Béo phì, lười vận động là nguyên nhân bệnh tiểu đường

3. Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường thai kỳ

Tiểu đường thai kỳ là tình trạng tăng đường huyết xuất hiện trong thời kỳ mang thai. Mặc dù bệnh thường biến mất sau khi sinh nhưng nó lại làm tăng nguy cơ tiểu đường tuýp 2 cho cả mẹ và bé sau này. 
Nguyên nhân bệnh tiểu đường thai kỳ là do sự thay đổi nội tiết tố trong cơ thể người mẹ. Nhau thai sản xuất các hormone như estrogen, progesterone,...làm giảm khả năng sử dụng insulin của cơ thể mẹ, dẫn đến tình trạng kháng insulin. Hầu hết, các bà mẹ đều có thể sản xuất đủ insulin để vượt qua sự kháng này. Nhưng ở một số trường hợp, tuyến tụy không đáp ứng ki[k, dẫn đến đường huyết tăng cao.
Thực tế, nguyên nhân chính xác của bệnh tiểu đường thai kỳ vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ. Bao gồm:

• Có tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường.
• Tiền sử tiểu đường thai kỳ trong lần mang thai trước.
• Tuổi thai phụ từ 25 trở lên.
• Từng sinh con nặng từ 4 kg trở lên.
• Sống chung với tình trạng thừa cân hoặc béo phì.
• Hội chứng buồng trứng đa nang.

Xem thêm: Các dấu hiệu của bệnh tiểu đường cần nhận biết sớm để phòng ngừa

Cách điều trị bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường mặc dù không thể chữa trị hoàn toàn, nhưng với sự phát triển của y học hiện đại, bệnh tiểu đường có thể kiểm soát tốt nếu thực hiện đúng phương pháp điều trị. Dưới đây là biện pháp điều trị bệnh tiểu đường hiệu quả:

Điều trị bằng thuốc

Đối với bệnh tiểu đường tuýp 1, người bệnh bắt buộc phải dùng insulin để kiểm soát nồng độ đường trong máu. Trong khi đó, ở tiểu đường tuýp 2, các loại thuốc uống thường được kê đơn nhằm hỗ trợ cơ thể tăng khả năng đáp ứng với insulin.

Insulin: Đây là hormone có vai trò vận chuyển đường từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Người mắc tiểu đường tuýp 1 và một số trường hợp tuýp 2 cần tiêm insulin thường xuyên để ổn định đường huyết.

Thuốc uống: Các nhóm thuốc điều trị như Metformin, Sulfonylureas hay GLP-1 agonists được sử dụng nhằm hạ đường huyết, đồng thời giúp cải thiện hiệu quả sử dụng insulin trong cơ thể.

Thay đổi lối sống

Duy trì một lối sống lành mạnh luôn đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát bệnh tiểu đường. Người bệnh cần kết hợp chế độ dinh dưỡng hợp lý, vận động thường xuyên và giữ tinh thần thoải mái để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất.

1. Xây dựng chế độ ăn uống hợp lý

Chế độ ăn khoa học sẽ giúp ổn định đường huyết và hạn chế nguy cơ biến chứng về tim mạch, thận hay thần kinh.

• Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ giúp làm chậm quá trình hấp thu đường, hỗ trợ cân bằng đường huyết. Bạn có thể bổ sung từ rau xanh, trái cây ít ngọt, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.
• Hạn chế đồ ăn chế biến sẵn: Thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ như bánh ngọt, nước ngọt có ga, đồ chiên rán dễ khiến cân nặng tăng nhanh và làm giảm hiệu quả hoạt động của insulin.
• Tăng cường nguồn protein tốt: Các thực phẩm như thịt nạc, cá, trứng, sữa ít béo và các loại hạt giúp tạo cảm giác no lâu, từ đó hỗ trợ kiểm soát lượng đường trong máu ổn định hơn.

Chế độ ăn uống hợp lý sẽ giúp ổn định đường huyết

2. Tập thể dục đều đặn

Tập luyện thể dục hằng ngày giúp phòng ngừa tiểu đường và hỗ trợ kiểm soát đường huyết hiệu quả. Hoạt động thể chất thúc đẩy quá trình đưa glucose vào tế bào, đồng thời nâng cao khả năng đáp ứng insulin của cơ thể.

• Đi bộ 30 phút mỗi ngày: Hình thức vận động đơn giản nhưng mang lại tác dụng rõ rệt trong việc ổn định đường huyết.
• Bài tập aerobic: Chạy bộ, đạp xe hay bơi lội giúp cơ thể tiêu hao năng lượng dư thừa, kiểm soát cân nặng và cải thiện độ nhạy insulin.
• Tập luyện tăng cường cơ bắp: Các bài tập như nâng tạ, yoga hoặc pilates không chỉ giúp phát triển cơ mà còn hỗ trợ duy trì mức đường huyết cân bằng.

3. Quản lý cân nặng

Thừa cân, đặc biệt là béo phì, được xem là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến tiểu đường tuýp 2. Vì thế,  giảm cân và duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức an toàn sẽ giúp làm giảm đáng kể khả năng khởi phát bệnh.

• Ăn uống khoa học kết hợp tập luyện đều đặn: Đây là chìa khóa để giữ cân nặng ổn định và phòng tránh tăng đường huyết.
• Tập trung giảm mỡ vùng bụng: Lượng mỡ tích tụ ở bụng có liên quan mật thiết đến tình trạng kháng insulin. Loại bỏ mỡ bụng không chỉ giúp cải thiện vóc dáng mà còn tăng khả năng kiểm soát đường huyết.

4. Kiểm soát căng thẳng

Áp lực và căng thẳng kéo dài có thể kích thích cơ thể tiết ra cortisol – một loại hormone làm tăng lượng đường trong máu. Do đó, việc kiểm soát stress đóng vai trò quan trọng trong quá trình giữ đường huyết ổn định.

• Thư giãn bằng các phương pháp nhẹ nhàng: Thiền, yoga hay các bài tập hít thở sâu có thể giúp giảm lo âu, cân bằng tinh thần.
• Dành thời gian cho bản thân: Tham gia các hoạt động yêu thích, đọc sách, nghe nhạc hoặc đi dạo… đều là cách hiệu quả để giải tỏa căng thẳng.

5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Bạn thuộc nhóm có nguy cơ cao mắc tiểu đường như có tiền sử gia đình, thừa cân, béo phì hoặc tuổi tác cao, việc theo dõi đường huyết thường xuyên là điều rất cần thiết.

• Khám sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện sớm tình trạng rối loạn đường huyết hoặc tiểu đường, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời và ngăn ngừa biến chứng.
• Đo đường huyết: Có thể thực hiện tại các cơ sở y tế hoặc tham gia các chương trình tầm soát sức khỏe cộng đồng.
• Kết hợp nhiều phương pháp điều trị: Chế độ ăn uống khoa học, luyện tập thể dục, sử dụng thuốc theo chỉ định và theo dõi sức khỏe thường xuyên sẽ giúp người bệnh sống khỏe mạnh, giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Xem thêm: Tìm hiểu cách điều trị bệnh tiểu đường hiệu quả

Kết luận

Nguyên nhân bệnh tiểu đường xuất phát từ yếu tố di truyền, lối sống và môi trường. Dù mỗi loại có nguyên nhân hình thành bệnh khác nhau thì việc hiểu rõ căn nguyên của bệnh là bước đầu tiên để bạn chủ động phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Chính vì vậy, người bệnh tiểu đường hãy thay đổi lối sống khoa học, chế độ ăn uống lành mạnh và tập luyện thường xuyên, sẽ giữ được đường huyết ổn định. Hãy thăm khám định kỳ để phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm của bệnh.