Nguyên nhân bệnh tiểu đường

Tiểu đường là một tình trạng bệnh lý chỉ những rối loạn chuyển hóa không đồng nhất, có đặc điểm tăng lượng đường huyết trong cơ thể. Bất kể đối tượng nào cũng có thể mắc tiểu đường với nguyên nguyên nhân mắc bệnh khác nhau.

Bệnh tiểu đường là gì?

Tiểu đường là một bệnh liên quan đến rối loạn chuyển hóa đường trong máu dẫn đến tình trạng lượng đường trong máu người bệnh ở mức cao hơn bình thường. Nguyên nhân chính gây ra tiểu đường là do trình trạng không ổn định insulin (thiếu hụt hoặc kháng insulin) trong cơ thể.

Insulin là hormone được sản xuất bởi tuyến tụy, có vai trò vận chuyển glucose trong máu vào tế bào. Khi tuyến tụy sản xuất không đủ insulin hoặc tế bào đề kháng insulin, sẽ dẫn đến tình trạng glucose vẫn tồn tại trong máu. Lượng đường trong máu cao là tiêu chuẩn để chẩn đoán bệnh tiểu đường (đái tháo đường).

Bệnh tiểu đường được chia thành hai loại chính:

• Tiểu đường loại 1: Đây là loại bệnh thường xuất hiện từ khi còn nhỏ hoặc ở thanh thiếu niên. Lý do là do hệ miễn dịch của cơ thể tấn công và phá hủy các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy.
• Tiểu đường loại 2: Là loại bệnh thường gặp ở người trưởng thành, đặc biệt là những người có lối sống ít vận động và ăn uống không khoa học. Trong trường hợp này, cơ thể vẫn sản xuất insulin, nhưng không đủ hoặc không sử dụng hiệu quả insulin đó.

Ngoài tiểu đường loại 1 và loại 2, có một số loại bệnh tiểu đường khác như:

• Tiểu đường thai kỳ: Một dạng tạm thời của bệnh tiểu đường xảy ra trong thai kỳ và có thể ảnh hưởng đến cả mẹ và thai nhi.
• Tiểu đường do các bệnh lý khác: Một số bệnh lý có thể làm tổn thương tuyến tụy và gây ra bệnh tiểu đường, chẳng hạn như bệnh viêm tụy hoặc một số thuốc chữa bệnh.

Béo phì, lười vận động là nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường

Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường

Bất kỳ sự bất thường nào xảy ra trong quá trình trao đổi chất này đều có thể làm cho glucose không thể đi vào các tế bào và cung cấp năng lượng. Kết quả lượng đường vẫn còn trong máu. Sự mất cân bằng này được tích lũy qua thời gian và dẫn đến lượng đường trong máu cao đáng kể, được gọi là tăng đường huyết.

Ở tiểu đường tuýp 1, insulin vì một lý do nào đó mà số lượng sản xuất ít hoặc các tế bào tuyến tụy không thể sản xuất insulin. Sự thiếu hụt insulin dẫn đến việc glucose trong máu không được hấp thụ, từ đó xảy ra dư thừa, gây nên bệnh tiểu đường. 

Về tiểu đường tuýp 2, vấn đề này nằm ở các tế bào hấp thụ glucose. Các tế bào này tự phát sinh đề kháng với insulin, điều này khiến glucose không được hấp thụ vào tế bào. Làm tăng lượng đường huyết trong máu dẫn đến tiểu đường. 

Tương tự, ở đái tháo đường thai kỳ, nhau thai tạo ra các kích thích tố. Các kích thích tố này khiến các tế bào đề kháng lại với insulin. 

Bệnh tiểu đường có thể do nhiều yếu tố kết hợp gây ra. Dưới đây là những nguyên nhân gây bệnh tiểu đường phổ biến nhất:

Di truyền và yếu tố gen

• Di truyền là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển bệnh tiểu đường. Nếu trong gia đình bạn có người mắc bệnh tiểu đường, bạn có nguy cơ cao mắc bệnh. Tuy nhiên, yếu tố di truyền chỉ đóng vai trò là điều kiện thuận lợi, không phải là yếu tố quyết định duy nhất.

Lối sống không lành mạnh

• Lối sống thiếu vận động, ít tập thể dục và thói quen ăn uống không hợp lý, nhiều đường và mỡ động vật là những yếu tố gây ra bệnh tiểu đường loại 2. Khi cơ thể không vận động đủ, cơ bắp không sử dụng năng lượng từ đường huyết, dẫn đến sự tích tụ của glucose trong máu.
• Các thói quen như ngồi lâu, ít đi bộ, ít thể dục cũng có thể khiến cơ thể trở nên kháng insulin, một trong những nguyên nhân chính gây tiểu đường.

Thói quen ăn uống thiếu khoa học

• Chế độ ăn uống không lành mạnh, như ăn quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt và thực phẩm có chỉ số glycemic cao, có thể dẫn đến việc tăng cân và mất khả năng kiểm soát lượng đường trong máu. Một chế độ ăn quá nhiều carbohydrate tinh chế và thiếu các chất dinh dưỡng như chất xơ và protein có thể làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

Stress và yếu tố tâm lý

• Căng thẳng lâu dài có thể dẫn đến sự thay đổi trong cách cơ thể sử dụng năng lượng, khiến bạn dễ mắc bệnh tiểu đường. Hormone căng thẳng như cortisol có thể làm tăng lượng đường huyết trong máu, nếu không được kiểm soát, nó sẽ khiến bạn dễ dàng mắc bệnh tiểu đường.

Các bệnh lý khác (béo phì, tăng huyết áp)

• Béo phì, đặc biệt là béo bụng, là một yếu tố nguy cơ lớn của bệnh tiểu đường loại 2. Chế độ ăn uống thiếu khoa học, ít vận động và tăng cân nhanh chóng có thể dẫn đến tình trạng kháng insulin. Ngoài ra, người có tiền sử tăng huyết áp cũng có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn do mối quan hệ chặt chẽ giữa huyết áp và khả năng sử dụng insulin của cơ thể.

Yếu tố khác:

Một số bệnh lý nội tiết có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng tiểu đường: Hội chứng Cushing, cường giáp hoặc suy giáp, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)

Một số loại thuốc có thể gây rối loạn chuyển hóa đường, bao gồm: Corticosteroid (như prednisone), thuốc lợi tiểu thiazide, thuốc chống loạn thần

• Hút thuốc lá cực kì có hại cho cơ thể, nó không chỉ ảnh hưởng đến phổi, tim mạch, thần kinh, gan, hệ tiêu hóa, mà còn làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. 
• Ngưng thở khi ngủ là một chứng rối loạn giấc ngủ liên quan đến hệ thần kinh. Ngưng thở khi ngủ có thể làm tăng nguy cơ tiểu đường.
• Phụ nữ mang thai bị thừa cân, có tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường hoặc đã được chẩn đoán bị rối loạn dung nạp glucose đều có nguy cơ cao bị tiểu đường thai kỳ.
• Tiếp xúc với hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, kim loại nặng có thể làm rối loạn chức năng tuyến tụy.
• Sự mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột (dysbiosis) có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa glucose và làm tăng nguy cơ kháng insulin.

Dấu hiệu bệnh tiểu đường

Dấu hiệu sớm của bệnh tiểu đường

• Đói và mệt mỏi
• Đi tiểu thường xuyên và liên tục khát nước
• Khô miệng và ngứa da
• Nhìn mờ

Dấu hiệu bệnh tiểu đường type 1

• Sụt cân bất thường
• Buồn nôn và nôn
• Gặp vấn đề về giấc ngủ (khó ngủ, ngưng thở khi ngủ…)

Dấu hiệu bệnh tiểu đường type 2

• Dễ bị nhiễm trùng và nhiễm nấm
• Vết loét hoặc vết cắt lâu lành
• Tê bì, mất cảm giác ở chân

Dấu hiệu bệnh tiểu đường thai kỳ

Bệnh tiểu đường thai kỳ thường không có triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, một vài dấu hiệu nhận biết bệnh tiểu đường thai kỳ có thể kể đến:

• Khát nhiều
• Đi tiểu nhiều hơn
• Mau đói hơn
• Nhìn mờ

Rượu, thuốc lá và các chất kích thích khác cũng là nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường

Những biến chứng của bệnh tiểu đường

Hạ đường huyết (hypoglycemia)

• Một trong những biến chứng ngắn hạn của bệnh tiểu đường là hạ đường huyết, xảy ra khi mức đường trong máu giảm xuống dưới mức bình thường. Điều này có thể xảy ra nếu bệnh nhân sử dụng quá nhiều insulin hoặc không ăn uống đầy đủ. Triệu chứng của hạ đường huyết bao gồm run rẩy, đổ mồ hôi, mệt mỏi, và trong trường hợp nghiêm trọng, có thể gây hôn mê.

Tăng đường huyết (hyperglycemia)

• Ngược lại với hạ đường huyết, tăng đường huyết là tình trạng lượng đường trong máu vượt quá mức bình thường. Triệu chứng của tăng đường huyết bao gồm khát nước, tiểu nhiều, mệt mỏi, và có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng nếu không được kiểm soát kịp thời.

Các vấn đề về tim mạch

• Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch, như tai biến mạch máu não, đột quỵ, nhồi máu cơ tim, và xơ vữa động mạch. Nguyên nhân là do đường huyết cao làm tổn thương các mạch máu, làm tăng khả năng hình thành cục máu đông và gây tắc nghẽn mạch máu.

Bệnh thận

• Một biến chứng nguy hiểm khác của bệnh tiểu đường là bệnh thận. Đường huyết cao trong thời gian dài có thể làm tổn thương các mạch máu trong thận, làm giảm khả năng lọc của thận và dẫn đến suy thận. Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể phải chạy thận nhân tạo hoặc cấy ghép thận.

Vấn đề về mắt (mù lòa)

• Bệnh tiểu đường có thể gây tổn thương các mạch máu trong mắt, dẫn đến các vấn đề về thị lực, bao gồm đục thủy tinh thể, bệnh võng mạc tiểu đường, và có thể dẫn đến mù lòa nếu không được điều trị kịp thời.

Rối loạn thần kinh

• Bệnh tiểu đường cũng có thể gây rối loạn thần kinh, đặc biệt là ở tay và chân. Triệu chứng có thể bao gồm tê bì, ngứa ran, đau nhức và mất cảm giác ở các chi.

Cách điều trị bệnh tiểu đường

Mặc dù không có cách nào để chữa trị hoàn toàn bệnh tiểu đường, nhưng với sự phát triển của y học hiện đại, bệnh tiểu đường có thể được kiểm soát tốt nếu bạn thực hiện đúng phương pháp điều trị.

Điều trị bằng thuốc

Đối với bệnh tiểu đường loại 1, bệnh nhân sẽ phải sử dụng insulin để điều chỉnh mức đường huyết. Đối với bệnh tiểu đường loại 2, việc sử dụng thuốc uống có thể giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn.

• Insulin: Là hormone giúp chuyển hóa đường vào tế bào để cơ thể sử dụng. Bệnh nhân tiểu đường loại 1 và một số bệnh nhân loại 2 cần tiêm insulin.
• Thuốc uống: Một số loại thuốc điều trị tiểu đường như Metformin, Sulfonylureas, và GLP-1 agonists có tác dụng giúp giảm lượng đường huyết và cải thiện khả năng sử dụng insulin.

Thay đổi lối sống

Việc duy trì lối sống lành mạnh luôn là một phần quan trọng trong quá trình điều trị bệnh tiểu đường. Để kiểm soát bệnh hiệu quả, bệnh nhân cần tuân thủ chế độ ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn, và kiểm soát căng thẳng.

Thực hiện chế độ ăn uống khoa học

Chế độ ăn uống là yếu tố quan trọng nhất trong việc phòng ngừa bệnh tiểu đường. Một chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp kiểm soát đường huyết và ngăn ngừa các biến chứng.

• Ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ có tác dụng làm giảm lượng đường trong máu và cải thiện khả năng sử dụng insulin của cơ thể. Các thực phẩm giàu chất xơ bao gồm rau xanh, hoa quả, ngũ cốc nguyên hạt, và đậu.
• Giảm tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn: Các loại thực phẩm như bánh kẹo, đồ ăn nhanh và nước ngọt có ga chứa nhiều đường và chất béo không lành mạnh, dễ dẫn đến tình trạng tăng cân và kháng insulin.
• Tăng cường các thực phẩm giàu protein: Các thực phẩm như thịt nạc, cá, trứng, và hạt có thể giúp cơ thể duy trì cảm giác no lâu và kiểm soát đường huyết ổn định.

Tập thể dục đều đặn

Việc duy trì hoạt động thể chất hàng ngày là cách tuyệt vời để phòng ngừa bệnh tiểu đường. Tập thể dục giúp tăng cường sự vận chuyển glucose vào tế bào và cải thiện khả năng sử dụng insulin.

• Đi bộ 30 phút mỗi ngày: Đây là một trong những hình thức vận động đơn giản nhưng hiệu quả nhất trong việc kiểm soát đường huyết.
• Tập thể dục aerobic: Các bài tập như chạy bộ, đạp xe, hoặc bơi lội có thể cải thiện khả năng tiêu thụ đường trong cơ thể và duy trì cân nặng lý tưởng.
• Tập thể dục tăng cường sức mạnh: Các bài tập giúp xây dựng cơ bắp như nâng tạ hoặc yoga cũng rất hữu ích trong việc kiểm soát đường huyết.

Quản lý cân nặng

Béo phì là một yếu tố nguy cơ lớn của bệnh tiểu đường loại 2. Giảm cân và duy trì một chỉ số BMI (Chỉ số khối cơ thể) khỏe mạnh có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

• Ăn uống hợp lý và tập luyện đều đặn là hai yếu tố chính giúp bạn duy trì cân nặng lý tưởng.
• Giảm mỡ bụng: Mỡ bụng là loại mỡ có khả năng gây hại lớn nhất đối với sức khỏe. Giảm mỡ bụng có thể giúp cải thiện sự nhạy cảm với insulin.

Kiểm soát căng thẳng

Căng thẳng kéo dài có thể làm tăng mức độ cortisol, một hormone gây tăng đường huyết. Vì vậy, việc giảm căng thẳng sẽ giúp kiểm soát mức đường huyết hiệu quả hơn.

• Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc hít thở sâu để giảm căng thẳng.
• Dành thời gian cho sở thích hoặc những hoạt động giúp bạn thư giãn, giảm lo âu.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Nếu bạn có yếu tố nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường (ví dụ: tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường, béo phì, tuổi tác), việc kiểm tra đường huyết định kỳ là vô cùng quan trọng.

• Khám sức khỏe định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm bệnh tiểu đường và có phương pháp điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng.
• Đo chỉ số đường huyết tại các cơ sở y tế hoặc trong các chương trình kiểm tra sức khỏe cộng đồng.

Điều trị tiểu đường đòi hỏi sự kết hợp giữa chế độ ăn uống, tập luyện, dùng thuốc và theo dõi sức khỏe thường xuyên. Nếu kiểm soát tốt, người bệnh có thể sống khỏe mạnh và hạn chế tối đa biến chứng nguy hiểm.