Tại sao sau khi tập thể dục đường huyết tăng ở người tiểu đường?

Nhiều người bệnh thắc mắc tại sao sau khi tập thể dục đường huyết tăng dù trước đó vận động vốn được khuyên giúp ổn định đường huyết. Thực tế, đây là phản ứng sinh lý bình thường ở một số trường hợp, đặc biệt là người tiểu đường. Việc hiểu rõ nguyên nhân và cách kiểm soát sẽ giúp bạn tập luyện an toàn, hiệu quả hơn trong việc quản lý bệnh. Hãy cùng Thuốc Tiểu Đường tìm hiểu qua bài viết này để hiểu rõ hơn nhé.

Tại sao sau khi tập thể dục đường huyết tăng?

Thông thường, khi tập thể dục, cơ thể sẽ tiêu thụ glucose làm năng lượng, từ đó giúp giảm đường huyết. Tuy nhiên, ở người bệnh tiểu đường, có nhiều yếu tố khiến đường huyết tạm thời tăng cao sau khi vận động, đặc biệt là khi tập sai cách hoặc không kiểm soát tốt insulin.

Hormone căng thẳng

Khi cơ thể vận động, đặc biệt là với cường độ cao, hệ thần kinh giao cảm được kích hoạt, dẫn đến sự giải phóng các hormone như adrenaline và cortisol. Những hormone này có tác dụng làm tăng lượng đường trong máu bằng cách thúc đẩy gan giải phóng glucose dự trữ. Đây là cơ chế tự nhiên giúp cơ thể có đủ năng lượng để đáp ứng nhu cầu vận động, nhưng lại có thể khiến đường huyết tăng tạm thời sau khi tập.

Tại sao sau khi tập thể dục đường huyết tăng? Vì do hormone căng thẳng

Thiếu insulin

Với người mắc đái tháo đường type 1 hoặc type 2, nếu cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng insulin hiệu quả, glucose sẽ không được đưa vào tế bào để tạo năng lượng. Khi tập luyện, nhu cầu năng lượng tăng cao, nhưng nếu insulin không đủ, gan sẽ tiếp tục giải phóng glucose, dẫn đến tăng đường huyết. Đây là lý do tại sao việc điều chỉnh liều insulin hoặc thuốc hạ đường huyết trước khi tập là rất quan trọng.

Tập luyện cường độ cao

Tập luyện cường độ cao như chạy nước rút, nâng tạ nặng hoặc các bài tập HIIT có thể làm tăng nhanh hormone căng thẳng, khiến gan giải phóng nhiều glucose hơn. Trong khi đó, các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, yoga hoặc đạp xe chậm thường giúp giảm đường huyết hiệu quả hơn. Vì vậy, người mắc đái tháo đường nên lựa chọn hình thức vận động phù hợp với tình trạng sức khỏe và theo dõi đường huyết kỹ lưỡng khi thay đổi cường độ tập.

Chế độ ăn uống

Chế độ ăn trước và sau khi tập luyện ảnh hưởng lớn đến đường huyết. Nếu ăn quá nhiều thực phẩm giàu carbohydrate hoặc đường trước khi tập, lượng glucose trong máu sẽ tăng cao. Ngược lại, nếu bỏ bữa hoặc ăn quá ít, cơ thể có thể phản ứng bằng cách giải phóng glucose từ gan, dẫn đến tăng đường huyết. Việc cân bằng lượng carbohydrate, protein và chất béo trong bữa ăn là yếu tố then chốt giúp ổn định đường huyết khi vận động.Ngoài ra, nếu bạn bổ sung nước uống thể thao chứa đường trong khi tập, tình trạng có thể càng nghiêm trọng hơn.

Vội vàng ăn ngay sau tập

Sau khi tập thể dục, cơ thể vẫn đang trong trạng thái tiêu hao năng lượng. Nếu bạn ăn ngay lập tức, đặc biệt là đồ ngọt hoặc thực phẩm giàu tinh bột, đường huyết sẽ tăng mạnh. Thay vào đó, nên ăn nhẹ với thực phẩm giàu protein và chất xơ, như sữa chua không đường, trứng luộc hoặc trái cây ít đường, để giúp ổn định đường huyết và phục hồi cơ bắp hiệu quả.

Bệnh tiểu đường có nên tập thể dục không? 

Việc tập thể dục ở người bệnh tiểu đường rất cần thiết, nhưng không phải lúc nào cũng có thể thực hiện tùy ý. Người bệnh cần dựa vào chỉ số đường huyết trước và sau tập luyện, cũng như tình trạng sức khỏe tổng thể để điều chỉnh mức độ vận động phù hợp. Đặc biệt, nên kiểm tra đường huyết trước, trong, sau khi tập để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Tập thể dục mang lại nhiều lợi ích cho người bị tiểu đường, chẳng hạn như:

• Tăng khả năng tiêu hao năng lượng, giúp hình thành và duy trì khối cơ, từ đó ổn định đường huyết lâu dài.
• Cải thiện độ nhạy insulin, giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn, hỗ trợ giảm đường huyết trong vòng 12 giờ sau khi vận động.
• Giúp ổn định chỉ số HbA1c ở người tiểu đường type 2, góp phần kiểm soát bệnh tốt hơn.
• Giảm mỡ máu xấu và cải thiện cholesterol tốt, nhờ đó hạn chế nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Kiểm soát huyết áp ổn định hơn, phòng ngừa các biến chứng mạch máu.
• Hỗ trợ giảm cân an toàn, đặc biệt hữu ích với người tiểu đường thừa cân, béo phì.
• Giúp xương khớp dẻo dai, linh hoạt hơn, tăng sức bền cho cơ thể.
• Giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và giấc ngủ.

Theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA), người bệnh tiểu đường nên dành ít nhất 150 phút mỗi tuần để tập luyện ở cường độ trung bình, hoặc khoảng 75 phút mỗi tuần nếu tập ở cường độ cao.

Bệnh tiểu đường nên tập thể dục nhưng cần chú ý đến chỉ số đường huyết

Xem thêm: Bệnh tiểu đường có tập gym được không và cần lưu ý gì?

Hiện tượng tăng đường huyết sau tập có nguy hiểm không?

Về mức độ nguy hiểm, tăng đường huyết sau khi tập thể dục thường không kéo dài lâu và sẽ trở lại bình thường. Tuy nhiên, nếu mức đường huyết trước khi tập đã cao (trên khoảng 250 mg/dL) hoặc người bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt, việc tập thể dục có thể làm tăng đường huyết thêm và trở nên nguy hiểm, có thể gây ra các biến chứng như nhiễm toan ceton, suy đa tạng... 
Do đó, người bệnh tiểu đường và những người có rối loạn đường huyết nên kiểm tra đường huyết trước khi tập và tránh tập khi chỉ số quá cao. Nếu có hiện tượng tăng đường huyết sau tập, cần theo dõi và có cách kiểm soát phù hợp như điều chỉnh insulin, thay đổi chế độ tập luyện, hoặc ăn nhẹ trước khi tập để tránh hạ đường huyết sau đó.

Cách kiểm soát và điều chỉnh để tránh tăng đường huyết sau khi tập

Hiểu rõ nguyên nhân là bước đầu, nhưng để kiểm soát tốt đường huyết sau khi tập thể dục, bạn cần thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp sau.

Chọn bài tập phù hợp

Việc lựa chọn bài tập phù hợp đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát đường huyết sau khi tập luyện. Với người bị tiểu đường hoặc có nguy cơ tăng đường huyết, các bài tập có cường độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc yoga được khuyến khích. 
Những bài tập này giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm lượng đường trong máu mà ít gây tình trạng tăng đột biến. Tránh những bài tập quá sức hoặc cường độ cao đột ngột vì có thể làm tăng hormone stress như cortisol và adrenaline, dẫn đến tăng đường huyết sau tập.

Thời điểm nên tập thể dục

Thời điểm tập thể dục cũng ảnh hưởng nhiều đến sự ổn định của đường huyết. Nhiều nghiên cứu cho thấy tập thể dục vào buổi sáng hoặc sau bữa ăn chính từ 1-2 giờ giúp giảm đường huyết hiệu quả hơn. Tập luyện ngay khi đói hoặc quá sát giờ ăn có thể gây hạ đường huyết hoặc ngược lại, tăng đường huyết do cơ thể phản ứng với stress. Với người dùng thuốc điều trị tiểu đường, tập thể dục nên được kết hợp với thời gian dùng thuốc để tránh biến động đường huyết quá lớn.

Theo dõi đường huyết trước và sau tập

Theo dõi đường huyết kỹ càng trước, trong và sau khi tập là bước giúp bạn điều chỉnh bài tập và dinh dưỡng phù hợp, tránh tăng đường huyết không kiểm soát.
Trước khi tập thể dục:
Nếu bạn đang dùng insulin hoặc thuốc hạ đường huyết, hãy kiểm tra chỉ số khoảng 15 – 30 phút trước khi bắt đầu tập.

• Đường huyết từ 100–250 mg/dL: Là mức an toàn, bạn có thể bắt đầu bài tập.
• Dưới 100 mg/dL: Cần nạp thêm năng lượng trước khi tập bằng đồ ăn nhẹ chứa carbohydrate lành mạnh như trái cây, nước ép, bánh quy nguyên cám hoặc viên glucose để tránh hạ đường huyết khi vận động.
• Trên 250 mg/dL: Không nên tập ngay. Trước tiên, hãy kiểm tra ceton trong nước tiểu. Nếu có ceton, điều đó cho thấy cơ thể đang thiếu insulin và tập luyện trong lúc này có thể gây nhiễm toan ceton.

Trong khi tập thể dục:
Trong quá trình luyện tập, đặc biệt là khi bạn thay đổi cường độ hoặc thử bài tập mới, nên đo lại đường huyết mỗi 30 phút để nắm rõ phản ứng của cơ thể.

• Nếu đường huyết giảm xuống dưới 70 mg/dL hoặc bạn cảm thấy run tay, chóng mặt, đói, mệt, hãy ngừng tập ngay.
• Lúc này, bạn cần bổ sung nhanh carbohydrate hấp thu nhanh (như viên glucose, nước ép trái cây hoặc kẹo ngọt) rồi chờ 15 phút và kiểm tra lại. Khi đường huyết trở lại mức an toàn, bạn có thể tiếp tục tập luyện nhẹ nhàng.

Sau khi tập thể dục:
Với người đang dùng insulin, việc kiểm tra đường huyết ngay sau buổi tập và thêm vài lần trong 4–8 giờ tiếp theo là rất quan trọng.
Nguyên nhân là vì hạ đường huyết muộn có thể xảy ra sau khi tập, là do cơ thể vẫn đang tiêu thụ năng lượng. Nếu chỉ số đường huyết giảm, hãy bổ sung carbohydrate nhanh như viên glucose, nước trái cây hoặc bữa phụ nhỏ để cân bằng lại.

Người bệnh nên theo dõi trước, trong và sau khi tập thể dục

Dinh dưỡng và thuốc

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát đường huyết sau tập. Bữa ăn trước và sau khi tập nên cân bằng carbohydrate phức tạp, protein và chất béo lành mạnh để cung cấp năng lượng ổn định và tránh tăng đường huyết đột ngột. Người bị tiểu đường hoặc đang dùng thuốc hạ đường huyết cần tham khảo chuyên gia dinh dưỡng để điều chỉnh lượng carbohydrate và thời gian ăn phù hợp với lịch tập.
Ngoài ra, việc sử dụng thuốc cần tuân thủ đúng chỉ dẫn, không nên tự ý tăng liều hoặc bỏ thuốc khi thấy đường huyết biến động sau tập. Thông báo với bác sĩ nếu có xu hướng tăng hoặc hạ đường huyết thường xuyên để được điều chỉnh thuốc phù hợp.

Tập đều đặn, tránh ngắt quãng

Duy trì thói quen tập luyện đều đặn giúp ổn định đường huyết dài hạn hơn. Tập ngắt quãng hoặc bỏ tập thường xuyên có thể làm cơ thể khó thích nghi, gây biến động đường huyết nhiều hơn. Một lịch tập đều đặn với cường độ phù hợp như 30 phút/ngày, ít nhất 5 ngày/tuần là lý tưởng để cải thiện đường huyết và sức khỏe toàn diện.
Kết hợp việc tập luyện đều đặn với theo dõi đường huyết và chế độ ăn uống khoa học sẽ giúp bạn kiểm soát đường huyết hiệu quả, giảm nguy cơ biến chứng tiểu đường và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Xem thêm: Cách chữa bệnh tiểu đường tại nhà hiệu quả, an toàn

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đến bác sĩ ngay nếu bạn gặp các tình huống sau:

• Đường huyết tăng trên 300 mg/dL sau khi tập.
• Cảm thấy khó thở, buồn nôn, đau ngực, chóng mặt.
• Có xeton trong nước tiểu hoặc hơi thở có mùi trái cây chua.
• Tình trạng tăng đường huyết kéo dài nhiều ngày dù đã điều chỉnh.

Bác sĩ sẽ kiểm tra, điều chỉnh liều thuốc hoặc hướng dẫn lại kế hoạch tập luyện phù hợp.

Kết luận

Hiểu rõ tại sao sau khi tập thể dục đường huyết tăng giúp người tiểu đường an tâm hơn khi vận động và phòng tránh rủi ro tăng đường huyết đột ngột. Hiện tượng này có thể xảy ra do hormone căng thẳng, thiếu insulin hoặc tập sai cách. Tuy nhiên, nếu được kiểm soát hợp lý bằng chế độ ăn, theo dõi đường huyết và lựa chọn bài tập phù hợp, thể dục vẫn là liều thuốc tự nhiên tốt nhất cho người tiểu đường.