Béo phì và bệnh tiểu đường có mối quan hệ như thế nào?

Béo phì và bệnh tiểu đường là hai vấn đề sức khỏe toàn cầu đang ngày càng gia tăng với tốc độ đáng báo động. Nhiều nghiên cứu cho thấy, người bị béo phì có nguy cơ mắc tiểu đường cao hơn nhiều lần so với người có cân nặng bình thường. Mối quan hệ mật thiết giữa hai bệnh lý này không chỉ ảnh hưởng đến vóc dáng mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe toàn thân nếu không được kiểm soát đúng cách. Bài viết này, Thuốc Tiểu Đường sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này nhé.

Tổng quan về béo phì và bệnh tiểu đường

Trước khi đi vào mối quan hệ giữa béo phì và bệnh tiểu đường thì cần phải hiểu về định nghĩa của chúng trước. 

Béo phì là gì?

Béo phì là tình trạng tích tụ quá mức hoặc bất thường mỡ trong cơ thể, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý khác nhau. Người được xem là béo phì khi chỉ số khối cơ thể (BMI) vượt ngưỡng 30 kg/m². Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa và đặc biệt là làm tăng nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường loại 2.

Tình trạng béo phì

Bệnh tiểu đường là gì?

Bệnh tiểu đường là một nhóm các rối loạn chuyển hóa, đặc trưng bởi mức đường huyết cao bất thường do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng hiệu quả insulin được sản xuất ra. 
Có hai loại tiểu đường phổ biến nhất là tiểu đường loại 1 do cơ thể không sản xuất insulin và tiểu đường loại 2 do cơ thể đề kháng insulin hoặc sản xuất insulin không đủ. Bệnh tiểu đường nếu không kiểm soát tốt sẽ gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như tổn thương thần kinh, tổn thương thận, bệnh mắt và nguy cơ tim mạch cao hơn. Béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ chính làm tăng khả năng mắc tiểu đường loại 2.

Mối liên hệ giữa béo phì và bệnh tiểu đường

Mối liên hệ giữa béo phì và bệnh tiểu đường rất chặt chẽ và phức tạp. Béo phì làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 do làm phát sinh hiện tượng kháng insulin, là tình trạng trong đó cơ thể không phản ứng hiệu quả với insulin. Mỡ thừa, đặc biệt là mỡ ở vùng bụng, giải phóng các axit béo tự do và các chất gây viêm, làm giảm khả năng hoạt động của insulin, khiến đường glucose không được vận chuyển vào tế bào hiệu quả, dẫn đến tăng đường huyết. 
Do đó, tuyến tụy phải làm việc quá sức để sản xuất insulin, dần dần dẫn đến suy giảm chức năng tuyến tụy, gây nên bệnh tiểu đường kiểu 2. Theo các nghiên cứu, người béo phì có nguy cơ mắc tiểu đường cao hơn nhiều lần so với người có cân nặng bình thường và mỡ bụng cũng là yếu tố nguy hiểm làm tăng nguy cơ này. Việc kiểm soát cân nặng, duy trì lối sống lành mạnh và thường xuyên vận động là cách hiệu quả để phòng ngừa và làm giảm nguy cơ mắc tiểu đường do béo phì gây ra.

Xác định tình trạng béo phì qua BMI

Chỉ số khối cơ thể (BMI) là thước đo phổ biến dùng để xác định tình trạng béo phì hoặc cân nặng của một người dựa trên tỷ lệ giữa cân nặng và chiều cao. Công thức tính chỉ số BMI rất đơn giản:
BMI = Trọng lượng cơ thể /(chiều cao)²
Ví dụ, nếu một người có cân nặng 70 kg và chiều cao 1,75 m, chỉ số BMI được tính là:
BMI = 70 / 1,75² = 22,86
Theo thang đánh giá dành cho người châu Á, các mức độ tình trạng cân nặng được phân loại như sau:

• Thiếu cân: BMI < 18,5
• Bình thường: BMI từ 18,5 đến 22,9
• Thừa cân: BMI từ 23 đến 24,9
• Béo phì: BMI ≥ 25

Chỉ số BMI là công cụ giúp nhận biết tổng quan về tình trạng trọng lượng cơ thể, tuy nhiên không áp dụng cho phụ nữ mang thai, người tập thể hình hoặc vận động viên vì không phản ánh chính xác lượng mỡ cơ thể. Đây là thước đo quan trọng giúp dự báo nguy cơ bệnh lý liên quan đến cân nặng như tiểu đường, tim mạch, cao huyết áp.

Béo phì và bệnh tiểu đường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau

Xem thêm: Hướng dẫn cách hạn chế sụt cân ở người tiểu đường hiệu quả

Người béo phì đã mắc tiểu đường nên làm gì?

Điều trị tiểu đường cho người béo phì là một quá trình phức tạp đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ giữa nhiều phương pháp nhằm kiểm soát đường huyết, giảm cân và ngăn ngừa biến chứng. Dưới đây là phân tích chi tiết về các phương pháp điều trị hiệu quả cho nhóm đối tượng này:

1. Thay đổi lối sống là nền tảng điều trị

Thay đổi chế độ ăn uống và vận động thể lực là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Người bệnh được khuyến cáo áp dụng chế độ ăn giảm calo, giàu chất xơ, nhiều rau xanh, hạn chế đường tinh luyện, thực phẩm nhiều chất béo bão hòa và tinh bột dễ hấp thu. Việc kiểm soát khẩu phần ăn giúp giảm tích tụ mỡ, đặc biệt mỡ vùng bụng, từ đó giảm đề kháng insulin.
Song song đó, vận động thể chất thường xuyên, như đi bộ nhanh, bơi lội, yoga hoặc các bài tập aerobic giúp tăng cường đốt cháy năng lượng, nâng cao độ nhạy insulin, hỗ trợ giảm cân và cải thiện sức khỏe tim mạch.

2. Sử dụng thuốc điều trị tiểu đường 

Đối với người béo phì bị tiểu đường type 2, thuốc được lựa chọn ưu tiên là những loại vừa giúp kiểm soát đường huyết vừa hỗ trợ giảm cân và cải thiện kháng insulin, chẳng hạn như:

• Thuốc nhóm đồng vận thụ thể GLP-1 (thuốc tiêm như Semaglutide, Liraglutide) có tác dụng kích thích tiết insulin, làm chậm hấp thu đường, giúp giảm cảm giác thèm ăn và giảm cân hiệu quả.
• Thuốc ức chế tái hấp thu glucose ở thận nhóm SGLT-2 giúp thải glucose qua nước tiểu, giảm đường huyết đồng thời có tác dụng phụ lợi tiểu, giảm cân nhẹ.
• Metformin là thuốc hàng đầu giúp cải thiện độ nhạy insulin và hỗ trợ giảm cân nhẹ.

Thuốc insulin được chỉ định khi mức đường huyết không kiểm soát tốt với thuốc uống và thay đổi lối sống, nhưng cần dùng cẩn trọng vì có thể gây tăng cân nếu không theo dõi kỹ.

3. Quản lý cân nặng và phòng biến chứng

Mục tiêu điều trị đặt ra là giảm từ 5-10% trọng lượng cơ thể để cải thiện tình trạng kháng insulin và kiểm soát đường huyết. Việc duy trì cân nặng ổn định sau giảm cân cũng hết sức quan trọng để ngăn ngừa tình trạng tái béo và tiến triển bệnh nặng.
Ngoài ra, cần theo dõi đều đặn các biến chứng của tiểu đường như bệnh tim mạch, tổn thương thận, võng mạc mắt... Kết hợp kiểm soát huyết áp, lipid máu cùng chế độ điều trị chuẩn giúp giảm thiểu nguy cơ các biến chứng nguy hiểm.

4. Các lựa chọn điều trị nâng cao

Trong tình trạng béo phì nghiêm trọng, có thể xem xét sử dụng liệu pháp hành vi nhận thức để thay đổi thói quen ăn uống và vận động. Một số trường hợp nặng, phẫu thuật chuyển hóa (phẫu thuật giảm cân) như phẫu thuật dạ dày thu nhỏ hoặc làm bypass có thể mang lại hiệu quả kiểm soát tiểu đường tốt, thậm chí giúp bệnh nhân không còn phụ thuộc thuốc.

Xem thêm: Bị bệnh tiểu đường có tăng cân được không? Cách cải thiện cân nặng

Cách phòng ngừa bệnh tiểu đường

Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Với những người đang bị béo phì hoặc có nguy cơ cao, việc phòng ngừa tiểu đường nên được thực hiện càng sớm càng tốt.

• Duy trì cân nặng hợp lý

Cân nặng dư thừa đặc biệt là mỡ bụng là yếu tố chính gây đề kháng insulin, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Việc giữ cân nặng trong phạm vi hợp lý, đặc biệt giảm mỡ bụng, sẽ giúp giảm nguy cơ này đáng kể.​

• Thường xuyên vận động thể chất

Hoạt động thể thao đều đặn như đi bộ nhanh, chạy bộ, đạp xe, bơi lội giúp nâng cao độ nhạy insulin, đốt cháy năng lượng và hỗ trợ duy trì cân nặng ổn định. Ít vận động làm tăng nguy cơ mắc bệnh, còn vận động đều đặn giảm thiểu nguy cơ này.​

Nên tham gia hoạt động thể thao thường xuyên để phòng ngừa bệnh tiểu đường

• Chế độ ăn uống lành mạnh

Ăn nhiều rau quả tươi, thực phẩm giàu chất xơ, hạn chế đồ ngọt, tinh bột tinh chế, thức ăn nhiều chất béo bão hòa và mỡ động vật. Thay vào đó, ưu tiên carbohydrate phức hợp, chất béo lành mạnh như dầu oliu, quả bơ, cá béo giúp kiểm soát lượng đường trong máu tốt hơn.​ Thực hiện chế độ ăn ít muối và hạn chế rượu bia, đồ uống có ga, tránh xa các chất kích thích có thể làm ảnh hưởng xấu đến hoạt động của insulin.​

• Kiểm soát căng thẳng

Stress kéo dài làm rối loạn hormone và ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình chuyển hóa đường. Các phương pháp giúp giảm stress như thiền, yoga, thở sâu rất hữu ích trong phòng chống bệnh tiểu đường.​

• Ngủ đủ và sâu

Giấc ngủ đủ, chất lượng cao từ 7-8 tiếng mỗi đêm giúp cân bằng hormone, giảm nguy cơ đề kháng insulin và duy trì chức năng chuyển hóa bình thường.​

• Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Các xét nghiệm đo lượng đường huyết, HbA1c định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu tiền đái tháo đường hoặc bệnh tiểu đường và xử lý kịp thời, tránh những biến chứng nghiêm trọng sau này.​

• Tránh các yếu tố nguy cơ khác

Bỏ thuốc lá, hạn chế tiếp xúc với khói thuốc và các chất kích thích khác, vì chúng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, các bệnh tim mạch liên quan.​

• Phòng ngừa tiền đái tháo đường

Nếu đang trong giai đoạn tiền đái tháo đường, việc duy trì chế độ ăn hợp lý, tập thể dục đều đặn, giảm cân, kiểm soát stress sẽ giúp phòng ngừa tiến triển thành bệnh chính thức.​

• Thói quen hợp lý trong sinh hoạt

Không xem tivi, ít ngồi lâu, tăng cường vận động khi làm việc bàn giấy, kết hợp nghỉ ngơi, duy trì lối sống tích cực, vui vẻ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.​​

• Thực phẩm bổ sung và thảo dược

Một số thực phẩm như quế, trà xanh có thể giúp kiểm soát lượng đường huyết, tăng độ nhạy insulin và phòng ngừa bệnh tiểu đường hiệu quả, tuy nhiên cần sử dụng có kiểm soát và theo chỉ định của bác sĩ.

Kết luận

Béo phì và bệnh tiểu đường có mối quan hệ mật thiết và tác động qua lại lẫn nhau. Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến đề kháng insulin và hình thành bệnh tiểu đường type 2. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát được nếu áp dụng chế độ ăn uống khoa học, tập luyện hợp lý, duy trì lối sống lành mạnh.

Hiểu rõ mối liên hệ giữa béo phì và bệnh tiểu đường sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe bản thân và góp phần giảm gánh nặng bệnh tật cho cộng đồng. Hãy bắt đầu thay đổi ngay hôm nay để hướng tới một cơ thể khỏe mạnh và cân đối hơn.