Dấu hiệu tiểu đường thai kỳ: Nhận biết sớm để bảo vệ mẹ và bé

Tiểu đường thai kỳ là một tình trạng sức khỏe phổ biến ở phụ nữ mang thai, xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insulin để kiểm soát lượng đường trong máu. Nhận biết dấu hiệu tiểu đường thai kỳ sớm sẽ giúp mẹ bầu kiểm soát bệnh và giảm thiểu rủi ro như sinh non, thai nhi quá lớn hoặc các vấn đề hô hấp cho bé sau sinh. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cách nhận biết, dấu hiệu cụ thể, cách xử lý và phòng tránh để đảm bảo một thai kỳ khỏe mạnh.

Làm sao biết mình bị tiểu đường thai kỳ?

Để biết chắc chắn mình có bị tiểu đường thai kỳ hay không, việc dựa vào dấu hiệu lâm sàng thôi là chưa đủ vì nhiều trường hợp không có triệu chứng rõ rệt. Các bác sĩ khuyến cáo rằng chẩn đoán chính xác phải dựa vào xét nghiệm máu, đặc biệt là ở tuần thai 24-28. Quy trình chẩn đoán thường bao gồm nghiệm pháp dung nạp glucose (OGTT - Oral Glucose Tolerance Test). Thai phụ sẽ được uống một lượng glucose nhất định (thường 75g), sau đó đo đường huyết lúc đói, sau 1 giờ và sau 2 giờ. Theo tiêu chuẩn của Hiệp hội Đái tháo đường Mỹ (ADA), nếu đường huyết lúc đói vượt quá 92mg/dL, sau 1 giờ >180mg/dL hoặc sau 2 giờ >153mg/dL, bạn sẽ được chẩn đoán mắc tiểu đường thai kỳ.

Cần phải làm gì khi phát hiện mình bị tiểu đường thai kỳ

Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao, như có tiền sử tiểu đường thai kỳ ở lần mang thai trước, béo phì (BMI >30), hoặc gia đình có người bị tiểu đường loại 2, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm sớm hơn, ngay từ tuần 12-16. Một số xét nghiệm khác hỗ trợ bao gồm đo đường huyết lúc đói hoặc xét nghiệm HbA1c để đánh giá mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng qua. Tuy nhiên, HbA1c không phải là tiêu chuẩn chính cho chẩn đoán tiểu đường thai kỳ vì nó có thể bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi hormone trong thai kỳ.
Ngoài xét nghiệm, bạn có thể tự theo dõi tại nhà bằng máy đo đường huyết cá nhân. Hãy đo vào buổi sáng lúc đói và sau bữa ăn 1-2 giờ. Nếu đường huyết thường xuyên vượt ngưỡng (lúc đói >95mg/dL, sau ăn >140mg/dL), hãy liên hệ ngay với bác sĩ. Việc chẩn đoán sớm giúp giảm nguy cơ biến chứng như tiền sản giật cho mẹ và macrosomia (thai nhi quá lớn) cho bé. 

Xem thêm: Hiểu sâu về bệnh tiểu đường thai kỳ

Các dấu hiệu tiểu đường thai kỳ cần biết

Tiểu đường thai kỳ thường không có dấu hiệu rõ ràng ở giai đoạn đầu, nhưng khi lượng đường trong máu tăng cao, cơ thể sẽ biểu hiện một số triệu chứng sau:

1. Dễ khát nước

Một trong những dấu hiệu đầu tiên và phổ biến nhất của tiểu đường thai kỳ là cảm giác khát nước liên tục, ngay cả khi bạn đã uống đủ nước. Lý do là vì lượng đường cao trong máu khiến thận làm việc nhiều hơn để lọc bỏ đường thừa, dẫn đến mất nước và khô miệng. Mẹ bầu có thể uống đến 3-4 lít nước mỗi ngày mà vẫn cảm thấy khát. Điều này khác với khát nước thông thường ở thai kỳ, vì nó đi kèm với tiểu nhiều lần (có thể hơn 10 lần/ngày). Nếu bạn nhận thấy mình phải thức dậy giữa đêm để uống nước hoặc tiểu tiện, hãy kiểm tra ngay. Bỏ qua dấu hiệu này có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
Để phân biệt, hãy theo dõi lượng nước tiểu: nếu nước tiểu có màu vàng đậm hoặc có mùi ngọt, đó có thể là dấu hiệu đường huyết cao. Các chuyên gia khuyên nên uống nước lọc thay vì nước ngọt để tránh làm tình trạng tệ hơn.

2. Vết thương lâu lành

Vết thương nhỏ như xước da, vết cắt hoặc bầm tím lâu lành là dấu hiệu cảnh báo đường huyết cao, vì glucose dư thừa làm suy giảm khả năng chữa lành của cơ thể và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Trong thai kỳ, hormone thay đổi đã làm chậm quá trình lành vết thương, nhưng với tiểu đường thai kỳ, thời gian lành có thể kéo dài gấp đôi. Ví dụ, một vết xước nhỏ có thể mất 1-2 tuần để lành thay vì vài ngày. Điều này xảy ra vì đường cao làm giảm lưu thông máu và khả năng chống viêm.
Mẹ bầu cần chú ý đến các vết thương ở chân, tay hoặc vùng da dễ bị tổn thương. Nếu vết thương đỏ, sưng hoặc có mủ, hãy đến bác sĩ ngay để tránh nhiễm trùng lan rộng, có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như loét da. Để hỗ trợ lành vết thương, giữ vệ sinh sạch sẽ và ăn thực phẩm giàu vitamin C như cam, chanh.

3. Tăng cân nhanh

Tăng cân nhanh chóng và bất thường là dấu hiệu tiểu đường thai kỳ, vì insulin không hoạt động hiệu quả khiến cơ thể tích trữ mỡ thừa. Mẹ bầu có thể tăng 1-2kg/tuần thay vì mức khuyến nghị 0.3-0.5kg/tuần. Điều này là do ăn nhiều mà còn vì đường huyết cao kích thích cảm giác thèm ăn. Tuy nhiên, tăng cân nhanh có thể dẫn đến thai nhi quá lớn, khó sinh thường và tăng nguy cơ béo phì cho bé sau này.
Để kiểm soát, hãy cân nặng hàng tuần và ghi chép chế độ ăn. Nếu tăng cân vượt mức, điều chỉnh bằng cách ăn nhiều rau củ và protein thay vì tinh bột. Bác sĩ có thể yêu cầu siêu âm để kiểm tra kích thước thai nhi.

4. Buồn nôn

Buồn nôn là triệu chứng ốm nghén mà còn có thể là dấu hiệu tiểu đường thai kỳ, đặc biệt nếu kéo dài sang tam cá nguyệt thứ hai. Đường huyết cao làm rối loạn hệ tiêu hóa, gây buồn nôn, nôn mửa hoặc khó chịu dạ dày. Khác với ốm nghén thông thường, buồn nôn do tiểu đường thường đi kèm với mệt mỏi và khát nước.
Nếu buồn nôn khiến bạn không ăn được, hãy chia nhỏ bữa ăn và tránh đồ cay nóng. Nếu kéo dài, kiểm tra đường huyết vì nó có thể dẫn đến mất nước và suy dinh dưỡng cho thai nhi.

Dấu hiệu bị buồn nôn ở tiểu đường thai kỳ

5. Vùng kín bị viêm nhiễm

Viêm nhiễm vùng kín, đặc biệt là nấm men (candida), là dấu hiệu phổ biến vì đường cao trong máu tạo môi trường lý tưởng cho nấm phát triển. Mẹ bầu có thể cảm thấy ngứa ngáy, tiết dịch trắng đục hoặc mùi hôi. Có khoảng 20% mẹ bầu tiểu đường gặp vấn đề này.
Để phòng ngừa, giữ vệ sinh sạch sẽ, mặc đồ cotton thoáng và tránh đồ ngọt. Nếu nhiễm trùng, bác sĩ sẽ kê thuốc an toàn cho thai kỳ.

Xem thêm: Dấu hiệu nhận biết bệnh tiểu đường

Nếu bị tiểu đường thai kỳ thì phải làm sao?

Nếu được chẩn đoán tiểu đường thai kỳ, đừng lo lắng vì hầu hết các trường hợp có thể kiểm soát tốt mà không cần thuốc. Đầu tiên, hãy tuân thủ phác đồ điều trị từ bác sĩ, bao gồm theo dõi đường huyết hàng ngày (4-6 lần/ngày) bằng máy đo tại nhà. Mục tiêu là giữ đường huyết lúc đói dưới 95mg/dL và sau ăn dưới 140mg/dL.
Chế độ ăn là yếu tố quan trọng nhất: Chia thành 3 bữa chính và 2-3 bữa phụ, ưu tiên thực phẩm ít đường như rau xanh, protein nạc (thịt gà, cá), ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế tinh bột (35-45% tổng calo) và tránh đồ ngọt, nước ngọt. Bổ sung acid folic 5mg/ngày để hỗ trợ thai nhi. Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ 30 phút/ngày giúp cải thiện độ nhạy insulin.
Nếu chế độ ăn và tập luyện không đủ, bác sĩ sẽ chỉ định insulin (an toàn cho thai kỳ), không dùng thuốc uống vì có thể ảnh hưởng đến bé. Khám thai định kỳ để theo dõi thai nhi qua siêu âm, kiểm tra tim thai và trọng lượng. Sau sinh, kiểm tra lại đường huyết vì 50% mẹ bầu có nguy cơ tiểu đường loại 2 sau 5-10 năm.

Cách phòng tránh tiểu đường thai kỳ đúng cách

Phòng tránh tiểu đường thai kỳ là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe mẹ và bé, đặc biệt nếu bạn có nguy cơ cao như thừa cân hoặc tiền sử gia đình mắc tiểu đường. Dưới đây là các biện pháp phòng tránh hiệu quả:

Duy trì cân nặng hợp lý:

Giữ BMI trong khoảng 18.5-24.9 trước khi mang thai giúp giảm nguy cơ tiểu đường thai kỳ đến 50%. Nếu thừa cân, giảm 5-10% trọng lượng cơ thể trước khi mang thai cải thiện độ nhạy insulin. Trong thai kỳ, kiểm soát tăng cân theo khuyến nghị: 11-16kg (BMI bình thường), 7-11kg (thừa cân) hoặc 5-9kg (béo phì). Cân nặng hàng tuần và ghi chép chế độ ăn để điều chỉnh kịp thời.

Ăn uống lành mạnh:

Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh (bông cải, cải bó xôi), trái cây ít đường (táo, bưởi) và ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch). Hạn chế tinh bột tinh chế (bánh mì trắng) và đồ ngọt. Protein nạc từ thịt gà, cá, đậu hũ nên chiếm 20-25% calo. Chia nhỏ bữa ăn thành 3 bữa chính, 2-3 bữa phụ để ổn định đường huyết. Uống 2-3 lít nước/ngày và bổ sung acid folic (5mg/ngày).

Tập thể dục đều đặn:

Tập 150 phút/tuần (30 phút/ngày, 5 buổi) với các bài tập như đi bộ, yoga bầu hoặc bơi lội giúp tăng độ nhạy insulin. Tham khảo bác sĩ trước khi bắt đầu, đặc biệt nếu ít vận động trước đây. Tránh bài tập nặng như nâng tạ.

Khám thai và sàng lọc sớm:

Khám thai định kỳ ở tuần 24-28 để sàng lọc tiểu đường thai kỳ. Nếu có nguy cơ cao, xét nghiệm sớm hơn (tuần 12-16). Theo dõi đường huyết tại nhà bằng máy đo cá nhân và ghi lại kết quả.

Tránh stress, căng thẳng:

Hạn chế stress bằng thiền, hít thở sâu hoặc ngủ đủ 7-8 giờ/ngày. Stress và thiếu ngủ làm tăng hormone cortisol, ảnh hưởng đường huyết.

Kết luận

Tiểu đường thai kỳ là tình trạng có thể kiểm soát nếu nhận biết sớm qua dấu hiệu tiểu đường thai kỳ và xét nghiệm. Bằng cách theo dõi sức khỏe, ăn uống lành mạnh và tập luyện, mẹ bầu có thể bảo vệ bản thân và em bé. Hãy tham khảo bác sĩ để có lời khuyên cá nhân hóa và nhớ rằng một thai kỳ khỏe mạnh bắt đầu từ ý thức chăm sóc bản thân. Nếu bạn có dấu hiệu nghi ngờ, đừng chần chừ kiểm tra để tránh biến chứng không đáng có.