Hiểu đúng cơ chế đái tháo đường type 2 để phòng ngừa

Cơ chế đái tháo đường type 2 là yếu tố quan trọng giúp chúng ta hiểu vì sao bệnh hình thành, tiến triển và biết cách phòng ngừa hiệu quả. Nắm rõ cơ chế bệnh sinh giúp mỗi người chủ động kiểm soát đường huyết, giảm nguy cơ biến chứng. Vậy cơ chế bệnh sinh đái tháo đường type 2 như thế nào? Hãy cùng Thuốc Tiểu Đường tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé. 

Cơ chế đái tháo đường type 2 là gì?

Đái tháo đường type 2 (hay tiểu đường tuýp 2) là bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính, đặc trưng bởi tình trạng kháng insulin và giảm tiết insulin theo thời gian. Để hiểu rõ hơn:

• Insulin là hormone do tuyến tụy sản xuất, có vai trò đưa glucose từ máu vào tế bào để tạo năng lượng.
• Ở người bệnh đái tháo đường type 2, cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả hoặc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin để bù đắp tình trạng kháng insulin.
• Kết quả là đường huyết tăng cao kéo dài, gây tổn thương mạch máu, thần kinh và nhiều cơ quan quan trọng như tim, thận, mắt, não.

Việc hiểu cơ chế đái tháo đường type 2 chính là yếu tố để lý giải vì sao bệnh ngày càng phổ biến và khó kiểm soát nếu không can thiệp sớm.

Cơ chế đái tháo đường type 2

Hiểu đúng cơ chế bệnh sinh đái tháo đường type 2

Cơ chế bệnh sinh đái tháo đường type 2 là sự kết hợp phức tạp giữa yếu tố di truyền, lối sống và môi trường, trong đó nổi bật là kháng insulin và rối loạn chức năng tế bào beta tuyến tụy.

Kháng insulin

Kháng insulin là tình trạng các tế bào cơ, mỡ và gan không phản ứng hiệu quả với insulin. Tức là, "chìa khóa" insulin vẫn tồn tại, nhưng "ổ khóa" trên bề mặt tế bào đã bị "kẹt" hoặc không nhận dạng chìa khóa đó một cách tốt nhất.

• Hậu quả của kháng insulin: Khi tế bào kháng insulin, glucose không thể đi vào tế bào một cách hiệu quả, dẫn đến nồng độ glucose trong máu tăng lên (tăng đường huyết).
• Phản ứng của tuyến tụy: Ban đầu, để bù đắp cho tình trạng kháng insulin, tuyến tụy phải làm việc quá sức để sản xuất một lượng insulin nhiều hơn bình thường (tăng insulin máu). Giai đoạn này, mức đường huyết có thể vẫn ở ngưỡng bình thường hoặc tiền đái tháo đường.

Rối loạn chức năng tế bào beta 

Sau một thời gian dài phải làm việc quá tải để chống lại tình trạng kháng insulin, các tế bào beta của tuyến tụy dần dần bị suy kiệt và mất khả năng sản xuất đủ insulin để duy trì đường huyết ổn định.

• Nguyên nhân: Có thể do các yếu tố như nhiễm độc glucose (glucose máu cao kéo dài làm tổn thương tế bào beta), nhiễm độc lipid (mỡ máu cao) và viêm mạn tính cấp độ thấp.
• Kết quả: Khi lượng insulin tiết ra không đủ để vượt qua tình trạng kháng insulin, mức đường huyết sẽ tăng vọt, chính thức dẫn đến chẩn đoán đái tháo đường type 2.

Các yếu tố nguy cơ gây bệnh đái tháo đường tuýp 2

Để phòng bệnh, chúng ta cần nắm rõ những yếu tố nguy cơ chính gây ra bệnh:

• Thừa cân, béo phì: Mỡ nội tạng (mỡ quanh các cơ quan) là một yếu tố nội tiết tích cực, sản xuất các chất gây viêm và hormone làm tăng kháng insulin. Người thừa cân có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 3 – 7 lần so với người bình thường.
• Yếu tố di truyền: Một số gen nhất định ảnh hưởng đến cách cơ thể sản xuất và sử dụng insulin, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Hội chứng chuyển hóa: Bao gồm nhiều rối loạn như đường huyết cao, mỡ thừa quanh eo, huyết áp cao, triglyceride cao và HDL-c thấp, tất cả đều có liên quan chặt chẽ đến kháng insulin.
• Rối loạn chức năng gan: Ở một số người, gan sản xuất quá nhiều glucose ngay cả khi cơ thể không cần, khiến đường huyết tăng cao liên tục.
• Rối loạn tín hiệu tế bào: Khi các tế bào không nhận được tín hiệu insulin chính xác, quá trình vận chuyển và sử dụng glucose bị rối loạn, tạo ra phản ứng dây chuyền dẫn đến tiểu đường.

Thừa cân, béo phì là yếu tố có nguy cơ cao mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2

Xem thêm: Đái tháo đường không phụ thuộc insulin là gì?

Tại sao cần hiểu cơ chế đái tháo đường type 2?

Việc hiểu rõ cơ chế bệnh không chỉ là vấn đề y khoa mà còn mang lại cho người bệnh: 

• Phòng ngừa chủ động: Nhận thức được yếu tố nguy cơ để điều chỉnh lối sống từ sớm.
• Kiểm soát hiệu quả: Người bệnh biết tại sao phải ăn kiêng, tập luyện, dùng thuốc đều đặn.
• Tránh biến chứng: Kiểm soát đường huyết tốt giúp bảo vệ tim mạch, thận, mắt, thần kinh.
• Giảm gánh nặng xã hội: Ít người mắc bệnh đồng nghĩa giảm chi phí y tế, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Cách phòng ngừa đái tháo đường type 2 từ cơ chế bệnh sinh

Phòng ngừa đái tháo đường type 2 là quá trình tập trung vào việc làm đảo ngược hoặc làm chậm lại tình trạng kháng insulin và bảo vệ chức năng của tế bào beta.
1. Thay Đổi Lối Sống 
Thay đổi lối sống là giải pháp can thiệp trực tiếp và mạnh mẽ nhất vào cơ chế đái tháo đường type 2.

• Kiểm Soát Cân Nặng và Giảm Mỡ Bụng

Mục tiêu: Giảm 5-10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể độ nhạy insulin.

Cơ chế can thiệp: Giảm mỡ nội tạng đồng nghĩa với việc giảm các chất gây viêm và acid béo tự do, trực tiếp làm giảm kháng insulin, nền tảng của cơ chế bệnh sinh đái tháo đường type 2.

• Hoạt Động Thể Chất Thường Xuyên

Mục tiêu: Tập thể dục ít nhất 150 phút/tuần với cường độ trung bình (đi bộ nhanh) và kết hợp tập luyện sức mạnh.

Cơ chế can thiệp: Tập luyện làm tăng số lượng và hoạt động của các thụ thể glucose trên tế bào cơ, giúp cơ sử dụng glucose hiệu quả hơn (tăng độ nhạy insulin) mà đôi khi không cần đến insulin, giúp giảm gánh nặng cho tuyến tụy. Đây là một mũi nhọn tấn công trực tiếp vào kháng insulin.

• Chế Độ Ăn Uống Lành Mạnh

Mục tiêu: Chế độ ăn ít carbohydrate tinh chế, đường, chất béo bão hòa và giàu chất xơ, rau quả, ngũ cốc nguyên hạt.

Cơ chế can thiệp:

Chất xơ: Giúp làm chậm quá trình hấp thụ glucose, giảm đỉnh đường huyết, giảm gánh nặng tiết insulin cho tuyến tụy (bảo vệ tế bào beta).

Tránh đường và Carb tinh chế: Giúp tránh tình trạng tăng đường huyết đột ngột, từ đó giảm nhiễm độc glucose gây tổn thương tế bào beta, làm suy yếu cơ chế đái tháo đường type 2 ở giai đoạn muộn.

Nên xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh

2. Tầm Soát và Can Thiệp Sớm
Việc hiểu cơ chế đái tháo đường type 2 nhấn mạnh vai trò của việc phát hiện sớm giai đoạn tiền đái tháo đường.

Đối tượng: Người trên 45 tuổi, người thừa cân/béo phì có tiền sử gia đình mắc bệnh nên được xét nghiệm đường huyết thường xuyên.

Can thiệp: Nếu phát hiện tiền đái tháo đường (Rối loạn đường huyết lúc đói hoặc rối loạn dung nạp glucose), việc thay đổi lối sống hoặc dùng thuốc (như Metformin, theo chỉ định) có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn việc tiến triển thành đái tháo đường type 2 lên đến 58%.

3. Quản Lý Các Yếu Tố Nguy Cơ Khác
Phòng ngừa toàn diện đòi hỏi phải kiểm soát đồng thời các yếu tố nguy cơ khác trong Hội chứng Chuyển hóa.

Huyết áp và Cholesterol: Điều trị huyết áp cao và rối loạn lipid máu (mỡ máu) giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch và làm chậm sự tiến triển của bệnh đái tháo đường.

Ngủ đủ giấc và Giảm căng thẳng: Thiếu ngủ và căng thẳng mạn tính làm tăng hormone cortisol, có thể làm tăng kháng insulin, làm trầm trọng thêm cơ chế đái tháo đường type 2.

Kết luận

Hiểu rõ cơ chế đái tháo đường type 2 là bước quan trọng để mỗi người chủ động phòng ngừa, kiểm soát và hạn chế biến chứng. Bệnh đái tháo đường này khởi phát từ kháng insulin và rối loạn chức năng tụy, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh bằng lối sống khoa học, dinh dưỡng hợp lý và thói quen vận động. Chủ động ngay từ hôm nay chính là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe lâu dài.