Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin là gì? Hiểu đúng để phòng ngừa

Trong những năm gần đây, bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin ngày càng trở nên phổ biến và trở thành mối lo ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Đây là dạng tiểu đường thường gặp nhất, chiếm hơn 90% tổng số ca mắc. Điều đáng nói là bệnh tiến triển âm thầm, khó nhận biết, và khi phát hiện thì thường đã gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Vậy đái tháo đường không phụ thuộc insulin là gì, nguyên nhân do đâu, có triệu chứng ra sao và có thể phòng ngừa được hay không? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh này.

Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin là gì?

Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin hay còn được gọi là tiểu đường tuýp 2, là tình trạng cơ thể không sử dụng insulin một cách hiệu quả, dẫn đến lượng đường (glucose) trong máu tăng cao hơn mức bình thường. Insulin là hormone do tuyến tụy sản xuất, giúp đưa đường từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Trong bệnh này, cơ thể vẫn sản xuất insulin nhưng các tế bào kháng lại, không hấp thụ đường tốt, hoặc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin.
Không giống tiểu đường type 1 (phụ thuộc insulin hoàn toàn), bệnh này thường xuất hiện ở người lớn tuổi, nhưng ngày nay trẻ em và thanh niên cũng có nguy cơ do lối sống hiện đại. Theo các chuyên gia y tế, bệnh chiếm khoảng 90-95% các trường hợp tiểu đường. Nếu đường huyết cao kéo dài, cơ thể sẽ gặp vấn đề về chuyển hóa, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan.

Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin 

Xem thêm: Bệnh tiểu đường tuýp 2

Nguyên nhân gây đái tháo đường không phụ thuộc insulin

Đái tháo đường không phụ thuộc insulin hình thành do nhiều yếu tố kết hợp, trong đó có cả di truyền và lối sống. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

• Kháng insulin

Kháng insulin là nguyên nhân quan trọng nhất. Ở người bình thường, insulin giúp vận chuyển đường từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Nhưng khi cơ thể bị kháng insulin, tế bào nhờn với insulin. Hậu quả là đường vẫn tồn tại trong máu, gây tăng đường huyết.
Tình trạng này thường gặp ở những người ít vận động, thừa cân béo phì hoặc ăn uống nhiều đường, chất béo xấu. Càng kéo dài, cơ thể càng phải sản xuất nhiều insulin để bù đắp, khiến tuyến tụy hoạt động quá tải và suy yếu theo thời gian.

• Yếu tố di truyền

Nếu trong gia đình có bố mẹ, anh chị em ruột mắc tiểu đường tuýp 2, nguy cơ bạn mắc bệnh cao hơn người bình thường. Điều này cho thấy gen di truyền đóng vai trò quan trọng trong khả năng kiểm soát đường huyết và độ nhạy cảm với insulin.
Tuy nhiên, di truyền chỉ là yếu tố nguy cơ. Thực tế, nhiều người mang gen bệnh nhưng vẫn có thể phòng tránh tiểu đường nếu duy trì lối sống lành mạnh. Ngược lại, nếu ăn uống và sinh hoạt không điều độ, bệnh sẽ dễ bùng phát sớm.

• Thừa cân, béo phì

Mỡ thừa, đặc biệt là mỡ bụng, là kẻ thù lớn nhất của người bị tiểu đường. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, mô mỡ dư thừa tiết ra nhiều chất gây viêm và làm giảm độ nhạy insulin. Người có vòng eo lớn, chỉ số BMI cao thường có nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2 gấp 3–5 lần so với người cân nặng bình thường. Ngoài ra, béo phì còn kéo theo nhiều bệnh lý khác như mỡ máu cao, gan nhiễm mỡ, huyết áp cao. Tất cả đều làm nặng thêm tình trạng tiểu đường.

• Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh

Ăn nhiều cơm trắng, bún, phở, bánh mì trắng, đồ ngọt, nước ngọt có gas hay thức ăn nhanh khiến đường huyết tăng đột ngột sau mỗi bữa ăn. Về lâu dài, điều này làm tuyến tụy phải tiết nhiều insulin hơn để xử lý đường, từ đó làm tăng nguy cơ kháng insulin.
Ngược lại, nếu khẩu phần ăn ít rau xanh, ít chất xơ, thiếu ngũ cốc nguyên hạt thì cơ thể càng khó kiểm soát đường huyết. Đây chính là lý do tại sao nhiều người trẻ hiện nay dễ mắc tiểu đường sớm hơn trước kia.

• Ít vận động

Cơ thể cần vận động để tiêu hao năng lượng, duy trì cân nặng hợp lý và giúp tế bào nhạy cảm hơn với insulin. Lối sống ít vận động, ngồi làm việc lâu, ít tập thể dục, ít đi bộ, khiến glucose không được tiêu hao, dẫn đến tăng đường huyết.
Người hiện đại ngày nay thường dành nhiều thời gian trước máy tính, điện thoại, tivi, khiến nguy cơ mắc bệnh ngày càng cao.

• Tuổi tác và sự lão hóa

Nguy cơ mắc tiểu đường không phụ thuộc insulin tăng theo tuổi. Khi càng lớn tuổi, các tế bào trong cơ thể mất dần độ nhạy với insulin, chức năng tuyến tụy cũng suy giảm. Vì vậy, người trên 40 tuổi có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn.
Tuy nhiên, xu hướng hiện nay đáng báo động là bệnh ngày càng trẻ hóa. Nhiều thanh thiếu niên, thậm chí trẻ em, đã được chẩn đoán mắc tiểu đường tuýp 2 do thừa cân, béo phì và lối sống thiếu khoa học.

Triệu chứng thường gặp

Một trong những điều nguy hiểm nhất của tiểu đường tuýp 2 là các triệu chứng thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu. Bệnh có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm mà người bệnh không hề hay biết. Khi các triệu chứng xuất hiện, bệnh đã ở giai đoạn khá nặng.

Bạn nên đi khám ngay nếu có các dấu hiệu sau:

• Khát nước và đi tiểu nhiều: Lượng đường trong máu cao buộc thận phải làm việc quá sức để lọc và đào thải đường ra ngoài qua nước tiểu. Quá trình này kéo theo nước, khiến bạn cảm thấy khát và đi tiểu nhiều hơn bình thường, đặc biệt là vào ban đêm.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Mặc dù ăn uống bình thường, thậm chí ăn nhiều hơn, nhưng bạn lại bị sụt cân. Đó là vì cơ thể không thể sử dụng glucose làm năng lượng, buộc phải đốt cháy mỡ và cơ để duy trì hoạt động.
• Mệt mỏi, uể oải: Thiếu năng lượng do tế bào không hấp thụ được đường, khiến bạn luôn cảm thấy mệt mỏi, thiếu sức sống.
• Mắt mờ, nhìn không rõ: Đường huyết cao làm thay đổi cấu trúc của thủy tinh thể, gây ra tình trạng nhìn mờ tạm thời.
• Vết thương lâu lành: Đường huyết cao làm giảm khả năng miễn dịch và tuần hoàn máu, khiến các vết thương nhỏ như trầy xước, vết cắt cũng khó lành hơn.
• Nhiễm trùng thường xuyên: Tình trạng đường huyết cao là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn và nấm phát triển, gây ra các bệnh nhiễm trùng da, nướu, hoặc nấm candida.
• Tê bì, ngứa ran chân tay: Đây là dấu hiệu của biến chứng thần kinh do tiểu đường gây ra.

Vết thương lâu lành do bệnh đái tháo đường

Xem thêm: Dấu hiệu bệnh tiểu đường tuýp 2

Tiểu đường không phụ thuộc insulin có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có, rất nguy hiểm. Nếu không được kiểm soát tốt, tiểu đường không phụ thuộc insulin sẽ gây ra nhiều biến chứng mạn tính, ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan trong cơ thể và thậm chí có thể gây tử vong.

1. Biến chứng về hệ tim mạch

Hệ tim mạch là một trong những biến chứng gây ảnh hưởng nặng nề nhất của bệnh tiểu đường. Tăng đường huyết mạn tính gây ra một loạt các vấn đề nghiêm trọng:

• Xơ vữa động mạch: Lượng đường trong máu cao kéo dài làm tổn thương thành mạch máu, tạo điều kiện cho các mảng bám (chủ yếu là chất béo và cholesterol) tích tụ. Các mảng bám này làm hẹp và cứng động mạch, cản trở dòng chảy của máu. Đây là gốc rễ của nhiều bệnh lý nguy hiểm.
• Nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ: Khi các mảng xơ vữa ở động mạch tim hoặc não vỡ ra, chúng sẽ hình thành cục máu đông gây tắc nghẽn đột ngột. Điều này dẫn đến tình trạng nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ, cả hai đều có nguy cơ tử vong rất cao.
• Tổn thương cơ tim và suy tim: Tăng đường huyết còn trực tiếp gây tổn thương các tế bào cơ tim. Theo thời gian, cơ tim có thể bị phì đại và suy yếu, dẫn đến giảm khả năng bơm máu. Đây chính là nguyên nhân gây ra suy tim, một tình trạng mà trái tim không còn đủ sức để đáp ứng nhu cầu của cơ thể.

2. Biến chứng về hệ thần kinh

Đường huyết cao giống như một chất độc đối với hệ thần kinh. Nó làm tổn thương các dây thần kinh trên khắp cơ thể, gây ra nhiều vấn đề từ mất cảm giác đến rối loạn chức năng nội tạng.

• Bệnh thần kinh ngoại biên: Đây là biến chứng phổ biến nhất. Các dây thần kinh ở bàn tay, bàn chân bị tổn thương, gây ra cảm giác tê, ngứa ran, hoặc đau nhói. Nguy hiểm hơn, người bệnh có thể bị mất hoàn toàn cảm giác ở chân. Một vết thương nhỏ, một vết phồng rộp hay thậm chí một chiếc đinh ghim cũng có thể không được nhận ra, dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng và hoại tử.
• Bệnh thần kinh tự chủ: Biến chứng này ảnh hưởng đến các dây thần kinh điều khiển các chức năng tự động của cơ thể như tiêu hóa, nhịp tim, và huyết áp. Hậu quả là người bệnh có thể gặp phải các vấn đề như:
• Liệt dạ dày: Dạ dày không co bóp hiệu quả, khiến thức ăn bị ứ đọng.
• Rối loạn tiêu hóa: Táo bón kéo dài hoặc tiêu chảy thất thường.
• Rối loạn nhịp tim và huyết áp: Gây nguy hiểm khi thay đổi tư thế đột ngột.

3. Biến chứng về thận

Thận đóng vai trò quan trọng trong việc lọc chất thải từ máu. Tuy nhiên, khi phải xử lý lượng đường quá cao, thận sẽ bị quá tải và tổn thương dần dần.

• Rò rỉ protein niệu: Một trong những dấu hiệu sớm nhất của tổn thương thận là khi các mạch máu nhỏ trong thận bắt đầu lỏng lẻo, cho phép protein rò rỉ vào nước tiểu. Việc xét nghiệm phát hiện protein niệu là một chỉ số cảnh báo quan trọng.
• Suy thận mạn tính: Áp lực kéo dài lên thận sẽ làm chức năng lọc suy giảm nghiêm trọng. Cuối cùng, thận không thể hoạt động được nữa. Lúc này, người bệnh bắt buộc phải thực hiện các phương pháp như chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận để duy trì sự sống.

4. Biến chứng về mắt

Tiểu đường là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở người trưởng thành, do các mạch máu nhạy cảm trong mắt bị tổn thương.

• Bệnh võng mạc tiểu đường: Tăng đường huyết làm hỏng các mạch máu nhỏ ở võng mạc (lớp mô nhạy sáng ở sau mắt). Các mạch máu này có thể bị rò rỉ, gây phù nề võng mạc và làm mờ mắt. Nếu không được điều trị, các mạch máu bất thường có thể phát triển, gây xuất huyết và dẫn đến mù lòa vĩnh viễn.
• Đục thủy tinh thể và tăng nhãn áp: Ngoài ra, tiểu đường còn làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể (mờ thủy tinh thể) và tăng nhãn áp (áp lực mắt cao). Cả hai tình trạng này đều có thể làm suy giảm thị lực nghiêm trọng, và nếu không được can thiệp kịp thời, có thể gây tổn thương vĩnh viễn dây thần kinh thị giác.

5. Biến chứng về da và nhiễm trùng

Đường huyết cao làm suy yếu hệ miễn dịch và ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, khiến cơ thể mất đi khả năng tự bảo vệ.

• Nhiễm trùng da: Người bệnh tiểu đường dễ mắc các bệnh nhiễm trùng da và mô mềm hơn do cơ thể khó chống lại vi khuẩn và nấm. Các vết nhiễm trùng có thể lan rộng và khó điều trị.
• Loét chân và hoại tử: Đây là biến chứng đặc trưng và đáng sợ của tiểu đường. Do thần kinh bị tổn thương (mất cảm giác) và tuần hoàn máu kém, một vết thương nhỏ ở chân có thể không lành, phát triển thành vết loét nghiêm trọng và hoại tử. Trong nhiều trường hợp, việc cắt cụt chi là giải pháp duy nhất để ngăn chặn nhiễm trùng lan rộng.

Biến chứng về da ở người bệnh đái tháo đường

Cách phòng ngừa đái tháo đường không phụ thuộc insulin

Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Đối với đái tháo đường không phụ thuộc insulin, việc phòng ngừa là hoàn toàn có thể và rất hiệu quả, đặc biệt là ở những người có nguy cơ cao.

1. Thay đổi lối sống

Đây là phương pháp quan trọng nhất.

• Duy trì cân nặng hợp lý: Nếu bạn thừa cân hoặc béo phì, hãy đặt mục tiêu giảm từ 5-10% trọng lượng cơ thể. Điều này đã được chứng minh là có thể làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.
• Tập thể dục đều đặn: Vận động giúp các tế bào sử dụng insulin hiệu quả hơn và đốt cháy lượng đường dư thừa trong máu. Hãy tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần. Các bài tập đơn giản như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe đều rất tốt.
• Xây dựng chế độ ăn lành mạnh:

Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt: Đây là những thực phẩm giàu chất xơ, giúp ổn định đường huyết.

Giảm tinh bột, đồ ngọt: Hạn chế cơm trắng, bánh mì trắng, nước ngọt, bánh kẹo.

Ưu tiên chất béo lành mạnh: Dầu oliu, quả bơ, các loại hạt.

Ăn đủ đạm: Thịt nạc, cá, trứng, đậu phụ.

2. Khám sức khỏe định kỳ
Đặc biệt với những người trên 45 tuổi, có tiền sử gia đình, hoặc thừa cân, béo phì. Việc xét nghiệm đường huyết định kỳ sẽ giúp phát hiện tiền tiểu đường hoặc tiểu đường ở giai đoạn sớm, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời.

3. Hạn chế bia rượu và bỏ thuốc lá
Hút thuốc lá và uống nhiều rượu bia làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường và các biến chứng liên quan.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin có chữa được không?
Hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh tiểu đường không phụ thuộc insulin. Tuy nhiên, bệnh có thể được kiểm soát tốt nhờ thay đổi chế độ ăn và lối sống. Sử dụng thuốc hạ đường huyết theo chỉ định bác sĩ. Nếu duy trì lối sống lành mạnh, người bệnh hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh, hạn chế biến chứng và tuổi thọ gần như bình thường.

2. Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin không nên ăn gì ?
Người bệnh nên tránh hoặc hạn chế tối đa:

• Đường, bánh kẹo, nước ngọt có gas.
• Gạo trắng, mì trắng, bánh mì trắng.
• Đồ chiên rán nhiều dầu mỡ.
• Thịt mỡ, da động vật, nội tạng.
• Rượu bia, nước tăng lực.

3. Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin nên ăn gì?

Người bệnh nên ăn các thực phẩm:

• Tinh bột tốt: gạo lứt, yến mạch, khoai lang, ngũ cốc nguyên hạt.
• Rau xanh, trái cây ít ngọt: bông cải xanh, rau cải, cà chua, táo, bưởi.
• Chất đạm nạc: cá, thịt gà bỏ da, đậu hũ, trứng.
• Chất béo tốt: dầu ôliu, hạt chia, hạt óc chó, hạnh nhân.
• Nước lọc, trà xanh thay cho nước ngọt có đường.

Kết luận

Bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin (tiểu đường tuýp 2) là bệnh lý chuyển hóa mạn tính, phổ biến và nguy hiểm. Tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tốt, sống khỏe mạnh nếu hiểu đúng, tuân thủ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh. Điều quan trọng nhất là phòng ngừa ngay từ bây giờ bằng cách ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn, giữ cân nặng hợp lý và kiểm tra sức khỏe định kỳ.