Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường là một trong những hệ lụy nghiêm trọng nhất mà người bệnh thường gặp phải. Đây là tình trạng các dây thần kinh bị tổn thương do đường huyết tăng cao kéo dài, gây ảnh hưởng đến cảm giác, vận động và nhiều cơ quan trong cơ thể. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, biến chứng thần kinh có thể dẫn đến tàn tật, giảm chất lượng cuộc sống và làm tăng nguy cơ tử vong ở người tiểu đường. Bài viết dưới đây, Thuốc Tiểu Đường sẽ giúp bạn hiểu rõ về triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị biến chứng thần kinh.

Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường là gì?

Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường là tình trạng tổn thương hệ thống dây thần kinh do đường huyết cao kéo dài, kết hợp với rối loạn chuyển hóa và tuần hoàn. Các dây thần kinh có nhiệm vụ truyền tín hiệu giữa não, tủy sống với các bộ phận khác. Khi chúng bị tổn thương, người bệnh sẽ gặp nhiều triệu chứng như đau nhức, tê bì, mất cảm giác, rối loạn tiêu hóa, rối loạn nhịp tim hoặc rối loạn tình dục.

Theo thống kê, có đến 50% người mắc tiểu đường sẽ phát triển một dạng biến chứng thần kinh trong suốt quá trình sống chung với bệnh. Đây là biến chứng mạn tính, tiến triển âm thầm, thường chỉ được phát hiện khi đã gây ra ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống hằng ngày.

Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường

Nguyên nhân gây biến chứng thần kinh ở người tiểu đường

Cho đến nay, cơ chế chính xác gây ra biến chứng thần kinh do tiểu đường vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố đóng vai trò quan trọng:

Tăng đường huyết kéo dài: Khi lượng đường trong máu luôn ở mức cao, nó có thể tạo ra những biến đổi bất lợi về mặt hóa học trong cơ thể, sinh ra các gốc tự do và chất độc hại. Những yếu tố này trực tiếp làm tổn thương dây thần kinh, cản trở khả năng truyền tín hiệu thần kinh. Hậu quả là người bệnh dễ gặp rối loạn cảm giác như tê bì, châm chích, nóng rát hoặc giảm khả năng nhận biết nhiệt độ.

Tổn thương mạch máu nuôi dưỡng dây thần kinh: Dây thần kinh cần được cung cấp oxy và chất dinh dưỡng liên tục để hoạt động ổn định. Tuy nhiên, đường huyết cao có thể gây hại đến thành mạch máu nhỏ, làm giảm lưu lượng máu đến dây thần kinh. Khi nguồn cung này bị gián đoạn, chức năng thần kinh dễ bị suy yếu và thoái hóa.

Rối loạn mỡ máu và béo phì: Bên cạnh đường huyết cao, tình trạng tăng mỡ máu và thừa cân cũng là yếu tố nguy cơ quan trọng. Sự kết hợp này thúc đẩy quá trình viêm, gây hại cho mạch máu và dây thần kinh, từ đó làm tăng khả năng xuất hiện các biến chứng thần kinh ở người bệnh tiểu đường.

Triệu chứng của biến chứng thần kinh do tiểu đường

Biến chứng thần kinh thường tiến triển âm thầm, ban đầu các triệu chứng khá mờ nhạt nên nhiều bệnh nhân dễ bỏ qua. Tuy nhiên, việc nhận biết sớm những dấu hiệu bất thường sẽ giúp kiểm soát kịp thời, hạn chế nguy cơ tổn thương nặng hơn. Dưới đây là những biểu hiện điển hình, được phân theo từng nhóm thần kinh:

Bệnh thần kinh ngoại biên

Bệnh thần kinh ngoại biên là dạng biến chứng phổ biến nhất, thường bắt đầu ở bàn chân rồi lan dần lên cẳng chân, sau đó có thể xuất hiện ở tay và cánh tay. Các triệu chứng thường gặp gồm:

• Cảm giác tê bì, châm chích, nóng rát hoặc thay đổi bất thường về nhiệt độ da.
• Giảm hoặc mất cảm giác đau, nhiều người không hề nhận ra khi bị vết thương hay dẫm phải vật nhọn.
• Đau nhức, yếu cơ khi vận động, đặc biệt vào ban đêm cơn đau có thể tăng mạnh.
• Hiện tượng tăng cảm giác: chỉ một chạm nhẹ cũng gây đau dữ dội.
• Trường hợp nặng có thể xuất hiện loét, nhiễm trùng bàn chân, thậm chí đau lan sâu vào xương khớp.

Bệnh thần kinh ngoại biên

Bệnh thần kinh tự chủ

Khi các dây thần kinh tự động bị tổn thương, nhiều cơ quan quan trọng trong cơ thể sẽ chịu ảnh hưởng:

• Đường tiết niệu: tiểu són, tiểu không tự chủ hoặc bàng quang không rỗng hoàn toàn.
• Hệ tiêu hóa: buồn nôn, chán ăn, nôn ói, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài.
• Chức năng sinh dục: rối loạn cương dương ở nam giới, khô âm đạo ở phụ nữ.
• Hệ tim mạch: hạ huyết áp tư thế (chóng mặt, choáng váng khi đứng dậy), nhịp tim nhanh bất thường, dễ ngất xỉu.

Biến chứng thần kinh gần

Dạng biến chứng này thường gây đau và yếu cơ ở các vùng lớn của cơ thể, triệu chứng có thể xuất hiện lệch nhau giữa hai bên:

• Đau dữ dội ở vùng đùi, hông, bụng.
• Khó đứng dậy từ tư thế ngồi hoặc leo cầu thang.
• Yếu cơ đùi, teo cơ.
• Một số trường hợp có cảm giác đau vùng ngực hoặc bụng.

Biến chứng thần kinh khu trú 

Biến chứng này ảnh hưởng đến một dây thần kinh đơn lẻ ở các vị trí như tay, chân, đầu hoặc thân mình. Biểu hiện có thể bao gồm:

• Rối loạn thị giác: khó tập trung, nhìn đôi, đau nhức quanh mắt.
• Liệt mặt một bên.
• Tê, ngứa ran ở bàn tay, các ngón tay.
• Yếu cơ ở tay khiến dễ đánh rơi đồ vật.
• Đau tức ngực.

Xem thêm: Hậu quả của bệnh tiểu đường: Những biến chứng nguy hiểm cần biết

Biến chứng bệnh thần kinh tiểu đường

Theo các chuyên gia, bệnh thần kinh do tiểu đường không chỉ gây khó chịu trong sinh hoạt hàng ngày mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh:

Hạ đường huyết không nhận biết: Người bệnh có thể bị tụt đường huyết nhưng không nhận ra các dấu hiệu cảnh báo (như run tay, vã mồ hôi, đói cồn cào). Điều này rất nguy hiểm vì có thể tiến triển nhanh đến hôn mê hạ đường huyết.

Nguy cơ đoạn chi: Tổn thương thần kinh ngoại biên khiến bệnh nhân mất cảm giác ở bàn chân, thậm chí đi rớt dép hay bị thương mà không hề hay biết. Điều này dễ dẫn đến loét bàn chân, nhiễm trùng và trong trường hợp nặng có thể phải đoạn chi, để lại di chứng suốt đời.

Bàng quang thần kinh: Tổn thương thần kinh kiểm soát bàng quang gây tiểu són, tiểu không kiểm soát hoặc bí tiểu. Tình trạng này không chỉ gây bất tiện trong sinh hoạt mà còn làm tăng nguy cơ viêm nhiễm đường tiết niệu.

Hạ huyết áp tư thế: Khi thay đổi tư thế đột ngột như từ nằm sang ngồi, từ ngồi sang đứng, bệnh nhân dễ bị tụt huyết áp, chóng mặt, choáng váng, thậm chí té ngã gây chấn thương.

Rối loạn tiêu hóa: Người bệnh có thể gặp nhiều vấn đề như khó nuốt, đầy hơi, buồn nôn, nôn ói, rối loạn đại tiện (tiêu chảy, táo bón, tiêu không tự chủ). Những rối loạn này ảnh hưởng lớn đến ăn uống, giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày.

Rối loạn chức năng tình dục: Nam giới có thể gặp khó khăn trong việc cương cứng, còn phụ nữ thường bị khô âm đạo, đau khi quan hệ. Đây là biến chứng ít được chú ý nhưng lại ảnh hưởng đáng kể đến hạnh phúc và đời sống tình dục của người bệnh.

Cách điều trị biến chứng thần kinh do bệnh tiểu đường

Cách điều trị biến chứng thần kinh do bệnh tiểu đường tập trung vào các mục tiêu chính là làm chậm tiến triển bệnh, giảm đau và kiểm soát biến chứng để phục hồi chức năng. Biến chứng thần kinh do tiểu đường không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể quản lý hiệu quả với các biện pháp sau:

Kiểm soát đường huyết:
Duy trì đường huyết trong giới hạn mục tiêu giúp làm chậm tiến triển bệnh khoảng 60%. Mục tiêu bao gồm:

• Đường huyết khi đói hoặc trước ăn: 70 – 130 mg/dL
• Đường huyết sau 2 giờ ăn: < 180 mg/dL
• HbA1c dưới 7%

Đường huyết ổn định giúp ngăn ngừa tổn thương thần kinh thêm và cải thiện triệu chứng hiện tại.

Thuốc giảm đau và hỗ trợ:

• Thuốc chống động kinh như pregabalin, gabapentin được sử dụng để giảm đau thần kinh.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (amitriptyline, nortriptyline) và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (duloxetine, venlafaxine) cũng giúp giảm đau thần kinh.
• Thuốc giảm đau thông thường (paracetamol, ibuprofen) hoặc thuốc gây tê tại chỗ (miếng dán lidocain) được dùng tùy tình trạng đau.

Các biện pháp hỗ trợ khác: 

• Chăm sóc bàn chân kỹ lưỡng để tránh loét và tổn thương.
• Kiểm soát huyết áp và duy trì cân nặng hợp lý.
• Tập luyện thể dục đều đặn phù hợp với sức khỏe.
• Không hút thuốc lá, không uống rượu bia.
• Liệu pháp thay thế như bôi kem capsaicin, dùng chất chống oxy hóa (alpha-lipoic acid), acetyl-L-carnitine, kích thích thần kinh điện xuyên da (TENS) hoặc châm cứu có thể hỗ trợ giảm đau nhưng cần theo chỉ dẫn bác sĩ.

Điều trị biến chứng thần kinh do tiểu đường đòi hỏi kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt kết hợp với thuốc giảm đau và các biện pháp hỗ trợ khác để cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Xem thêm: Các biến chứng tiểu đường ở mắt thường gặp và cách điều trị

Kết luận

Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường là một trong những biến chứng mạn tính nguy hiểm, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Người bệnh cần nhận biết sớm triệu chứng, tuân thủ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh để làm chậm tiến triển. Việc kiểm soát đường huyết tốt chính là yếu tố cần thiết để phòng ngừa và hạn chế biến chứng này, giúp người bệnh tiểu đường sống khỏe mạnh và chất lượng hơn.