Biến chứng thận của bệnh tiểu đường: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Biến chứng thận của bệnh tiểu đường là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất, có thể dẫn đến suy thận mạn tính và đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện sớm và kiểm soát kịp thời. Người bệnh tiểu đường cần hiểu rõ mối liên quan giữa đường huyết và chức năng thận, nắm vững các dấu hiệu cảnh báo cũng như cách phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe lâu dài. Hãy cùng Thuốc Tiểu Đường tìm hiểu qua bài viết bên dưới để hiểu rõ hơn nhé. 

Mối liên quan giữa bệnh tiểu đường và tổn thương thận

Thận là cơ quan đóng vai trò lọc máu và đào thải độc tố ra ngoài cơ thể. Tuy nhiên, khi đường huyết tăng cao kéo dài ở người bệnh tiểu đường, chức năng này dần bị ảnh hưởng, dẫn đến biến chứng thận, một trong những biến chứng mạn tính thường gặp nhất.

Theo thống kê y khoa, có tới 30 – 50% người mắc tiểu đường type 1 và khoảng 10 – 40% bệnh nhân tiểu đường type 2 gặp phải biến chứng thận, trong đó 3 – 8% có nguy cơ tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối, phải lọc máu hoặc ghép thận để duy trì sự sống.

Mặc dù cơ chế chính xác của biến chứng này vẫn còn đang được nghiên cứu, nhưng các chuyên gia cho rằng tình trạng đường huyết tăng cao lâu dài chính là thủ phạm hàng đầu, gây tổn thương thận qua nhiều con đường:

Tổn thương cầu thận: Lượng đường huyết cao làm tăng quá trình glycosyl hóa protein, khiến màng đáy cầu thận dày lên, hình thành xơ hóa dạng nốt và làm giảm khả năng lọc máu.
Tổn thương mạch máu thận: Các tiểu động mạch trong thận bị lắng đọng hyalin, dẫn đến xơ vữa, thu hẹp lòng mạch và cản trở quá trình tuần hoàn.
Tổn thương mô kẽ thận: Sự tích tụ glycogen trong tổ chức kẽ thận gây xơ hóa, teo nhu mô thận và suy giảm dần chức năng lọc.

Có thể thấy, biến chứng của bệnh tiểu đường ở thận là hệ quả trực tiếp của việc kiểm soát đường huyết không tốt. Tuy nhiên, nếu được quản lý chặt chẽ và can thiệp kịp thời, nguy cơ tổn thương thận có thể giảm đáng kể, giúp người bệnh duy trì chất lượng sống lâu dài.

Mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và thận

Nguyên nhân gây biến chứng thận của bệnh tiểu đường

Nguyên nhân chính gây biến chứng thận của bệnh tiểu đường là tình trạng đường huyết cao kéo dài làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, làm suy giảm chức năng lọc máu của thận. Cụ thể gồm các cơ chế sau:

• Lượng đường trong máu cao làm tổn thương cầu thận thông qua quá trình glycosyl hóa protein, khiến màng đáy cầu thận dày lên, tế bào tăng sinh và xơ hóa cầu thận, làm suy giảm chức năng lọc.
• Tổn thương mạch máu nhỏ ở thận do lắng đọng hyalin, xơ vữa động mạch dẫn đến hẹp mạch máu và giảm cung cấp máu cho thận.
• Tăng áp lực huyết áp đồng thời làm tăng áp lực lên mạch máu thận, góp phần làm tổn thương mạch máu.
• Tổn thương hệ thần kinh do tiểu đường ảnh hưởng đến dây thần kinh kiểm soát bàng quang, gây ứ đọng nước tiểu, tạo điều kiện nhiễm khuẩn ngược dòng làm tổn thương thận.
• Thận làm việc quá tải do lượng đường huyết cao, dẫn đến giãn các lỗ lọc cầu thận, gây rò rỉ protein như albumin vào nước tiểu (albumin niệu), dần tiến triển thành suy thận mạn.
• Các yếu tố nguy cơ khác như lối sống không lành mạnh (hút thuốc, thừa cân, ít vận động) cũng góp phần làm tổn thương thận diễn tiến nhanh hơn.

Do đó, kiểm soát đường huyết và huyết áp chặt chẽ, duy trì lối sống lành mạnh, kiểm tra chức năng thận định kỳ là cần thiết để ngăn ngừa biến chứng thận do tiểu đường.

Các giai đoạn tiến triển của biến chứng thận do tiểu đường

Điểm đáng lo ngại là bệnh thận do tiểu đường thường diễn tiến âm thầm, gần như không có biểu hiện lâm sàng trong giai đoạn đầu. Điều này khiến việc phát hiện sớm trở nên khó khăn, nhiều trường hợp chỉ được chẩn đoán khi bệnh đã bước sang giai đoạn nặng. Để hiểu rõ hơn, hãy cùng theo dõi quá trình phát triển của biến chứng thận qua 5 giai đoạn sau:

Giai đoạn 1: Thận phì đại

Khi đường huyết duy trì ở mức cao trong thời gian dài, cầu thận phải làm việc quá tải, áp lực lọc tăng lên khiến thận to ra và phì đại. Ở giai đoạn này, người bệnh hầu như chưa có biểu hiện bất thường nên rất khó nhận biết.

Giai đoạn 2: Thay đổi mô học ở cầu thận

Các tế bào tại cầu thận bắt đầu bị viêm và xơ hóa. Đồng thời, tình trạng tăng đường huyết và huyết áp cao kích hoạt hệ Renin–Angiotensin–Aldosterone (RAA), gây co mạch, giảm lượng máu nuôi thận và làm tổn thương thêm nặng nề. Dù quá trình tổn thương đã khởi phát, phần lớn bệnh nhân vẫn chưa xuất hiện triệu chứng lâm sàng rõ rệt.

Giai đoạn 3: Xuất hiện vi đạm niệu (tiểu albumin)

Màng lọc cầu thận trở nên dày và cứng, khiến một lượng nhỏ protein (chủ yếu là albumin) rò rỉ ra ngoài qua nước tiểu. Người bệnh thường chỉ phát hiện khi làm xét nghiệm vi đạm niệu hoặc siêu âm cho thấy thận to, còn triệu chứng lâm sàng vẫn chưa rõ ràng.

Giai đoạn 4: Tiểu đạm rõ rệt

Khi tổn thương tiến triển, lượng protein mất qua nước tiểu nhiều hơn, dẫn đến:

• Huyết áp tăng cao
• Phù, tăng cân do giữ nước
• Nước tiểu sủi bọt vì chứa nhiều protein
• Đi tiểu nhiều lần, kèm theo mệt mỏi, ngứa ngáy.

Giai đoạn 5: Suy thận giai đoạn cuối

Đây là giai đoạn nặng nhất, các triệu chứng đã rõ ràng và dễ nhận biết, bao gồm:

• Phù toàn thân do ứ dịch
• Thiếu máu khiến da xanh xao, chóng mặt, mệt mỏi
• Nước tiểu nhiều bọt, hơi thở và miệng có mùi khó chịu
• Ngứa ngáy toàn thân, buồn nôn, chán ăn do tích tụ độc chất
• Khó thở vì dịch ứ trong phổi và thiếu oxy.

Biến chứng thận của bệnh tiểu đường trải qua nhiều giai đoạn

Biến chứng thận của bệnh tiểu đường có nguy hiểm không?

Câu trả lời là cực kỳ nguy hiểm. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), biến chứng thận là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người bệnh tiểu đường type 2.
Nguy hiểm của biến chứng thận của bệnh tiểu đường:

• Ở giai đoạn đầu, biến chứng thận thường không có triệu chứng rõ ràng, dễ bị bỏ qua hoặc phát hiện muộn.
• Tổn thương thận kéo dài làm protein rò rỉ vào nước tiểu, gây hội chứng thận hư, phù toàn thân, tràn dịch màng phổi, màng tim.
• Thận suy giảm chức năng lọc làm tăng nồng độ ure, creatinin trong máu, gây độc cho cơ thể và nhiều biến chứng nặng nề khác.
• Nếu không được kiểm soát kịp thời, bệnh có thể dẫn đến suy thận cuối cùng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và có thể gây tử vong.

Xem thêm: Biến chứng mạn tính của bệnh tiểu đường? Hiểu rõ để sống khỏe

Cách chẩn đoán biến chứng thận của bệnh tiểu đường

Do các biểu hiện lâm sàng của biến chứng thận thường chỉ xuất hiện khi bệnh đã tiến triển nặng, việc phát hiện sớm thông qua thăm khám định kỳ và các xét nghiệm chuyên sâu là vô cùng cần thiết. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán phổ biến được các bác sĩ sử dụng:

• Xét nghiệm protein (hoặc albumin) trong nước tiểu

Xét nghiệm này giúp phát hiện sớm tình trạng rò rỉ protein qua nước tiểu, dấu hiệu đặc trưng của tổn thương thận. Nếu kết quả cho thấy có sự hiện diện của albumin, đặc biệt là ở mức vi lượng, người bệnh cần được theo dõi sát sao để đánh giá nguy cơ biến chứng thận.

• Xét nghiệm ure máu (BUN – Blood Urea Nitrogen)

Ure là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa protein, bình thường được thận lọc bỏ qua nước tiểu. Khi chức năng lọc của thận suy giảm, ure tích tụ trong máu, làm tăng chỉ số BUN, đây là một dấu hiệu cảnh báo sớm của suy thận.

• Xét nghiệm creatinin máu và độ lọc cầu thận (eGFR)

Creatinin là sản phẩm thải của quá trình hoạt động cơ bắp và được thận đào thải liên tục. Khi mức creatinin trong máu tăng cao, điều đó chứng tỏ thận đang bị tổn thương hoặc suy yếu. Bác sĩ thường kết hợp đo độ lọc cầu thận ước tính (eGFR) để xác định chính xác mức độ suy giảm chức năng thận.

Chẩn đoán biến chứng thận của bệnh tiểu đường thông qua thăm khám và xét nghiệm

Cách phòng ngừa biến chứng thận ở bệnh nhân tiểu đường

Biến chứng thận do bệnh tiểu đường là một trong những biến chứng nghiêm trọng và phổ biến nhất của bệnh, có thể dẫn đến suy thận mạn tính và suy thận giai đoạn cuối nếu không được kiểm soát và phòng ngừa kịp thời. Để hạn chế tối đa nguy cơ này, người bệnh cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa hàng ngày một cách nghiêm túc và toàn diện.

1. Kiểm soát đường huyết hiệu quả
Người bệnh cần duy trì chỉ số HbA1c dưới 7%, kiểm tra đường huyết định kỳ và thực hiện đúng phác đồ điều trị bao gồm ăn uống, tập luyện và sử dụng thuốc hoặc insulin theo chỉ định bác sĩ. Việc ổn định đường huyết giúp làm chậm sự tổn thương các cầu thận và các mạch máu thận.

2. Kiểm soát huyết áp tốt
Huyết áp cao là yếu tố làm tăng tốc độ tổn thương thận. Nên duy trì huyết áp dưới 130/80 mmHg bằng cách sử dụng thuốc kiểm soát huyết áp nếu cần, đồng thời điều chỉnh lối sống như giảm muối trong khẩu phần ăn, tập thể dục đều đặn và hạn chế căng thẳng.

3. Chế độ ăn hợp lý
Người bệnh tiểu đường nên giảm lượng đạm trong khẩu phần ăn (khoảng 0,8g đạm/kg cân nặng mỗi ngày) để tránh làm việc quá tải cho thận. Đồng thời cần giảm muối dưới 2,4g/ngày nhằm kiểm soát huyết áp và giảm phù nề. Ăn nhiều rau xanh, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và chất béo bão hòa, tăng cường rau quả tươi nhằm kiểm soát đường huyết và cholesterol.

4. Tăng cường vận động thể chất
Tập thể dục đều đặn tối thiểu 150 phút mỗi tuần giúp cải thiện chức năng thận, duy trì cân nặng khỏe mạnh (BMI dưới 25kg/m2), kiểm soát đường huyết và huyết áp hiệu quả.

5. Thay đổi thói quen sinh hoạt
Bỏ hút thuốc lá, hạn chế rượu bia, tránh căng thẳng, stress kéo dài giúp giảm nguy cơ tổn thương mạch máu thận. Giữ tâm trạng lạc quan cũng giúp cải thiện sức khỏe toàn diện.

6. Tránh các thuốc có thể gây độc cho thận
Người bệnh cần hỏi ý kiến bác sĩ khi sử dụng thuốc, tránh dùng thuốc kháng sinh nhóm aminoglycosides, thuốc chống viêm không steroid hoặc các thuốc khác có thể làm suy giảm chức năng thận.

7. Tầm soát và theo dõi định kỳ chức năng thận
Bệnh nhân tiểu đường cần được tầm soát biến chứng thận bằng cách xét nghiệm albumin niệu, creatinin máu định kỳ. Đặc biệt với người tiểu đường type 1 nên kiểm tra sau 5 năm chẩn đoán, còn tiểu đường type 2 nên kiểm tra ngay từ khi phát hiện bệnh để phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.

8. Quản lý các bệnh lý đi kèm
Kiểm soát tốt các bệnh lý đi kèm như tăng huyết áp, rối loạn lipid, béo phì, và các bệnh lý khác giúp giảm gánh nặng cho thận và làm chậm tiến triển của biến chứng.

Xem thêm: Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Kết luận

Biến chứng thận của bệnh tiểu đường là một hậu quả nặng nề, tiến triển âm thầm nhưng nguy hiểm. Người bệnh cần nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo và các giai đoạn tiến triển để chủ động phòng ngừa. Việc kiểm soát đường huyết, huyết áp, kết hợp lối sống khoa học và khám định kỳ chính là yếu tố cần thiết giúp bảo vệ thận, duy trì chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa suy thận giai đoạn cuối.