Những biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường thường gặp

Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan quan trọng trong cơ thể như mắt, thận và hệ thần kinh. Điều này đã làm suy giảm chất lượng cuộc sống và đe dọa tính mạng. Vậy biến chứng mạch máu nhỏ là gì và làm thế nào để phòng tránh? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết.

Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường là gì?

Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường thường ảnh hưởng trực tiếp đến các cơ quan quan trọng như mắt, thận và hệ thần kinh. Tình trạng này xảy ra khi lượng đường huyết tăng cao kéo dài, vượt ngoài ngưỡng cho phép, làm tổn thương các vi mạch nuôi dưỡng mô và cơ quan trong cơ thể.
Mặc dù đây là biến chứng phổ biến ở người tiểu đường, nhưng hoàn toàn có thể giảm nguy cơ và phòng ngừa nếu người bệnh duy trì đường huyết ở mức ổn định bằng chế độ ăn uống, luyện tập và dùng thuốc theo chỉ định.
Theo nhiều nghiên cứu lâm sàng, phần lớn bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ gặp ít nhất một trong ba loại biến chứng vi mạch và hầu như phải đối diện với chúng trong thời gian dài nếu không kiểm soát tốt bệnh.

Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường

Nguyên nhân chính được lý giải bởi tác động đồng thời của đường huyết cao và stress oxy hóa trong lòng mạch. Khi glucose tích tụ quá mức, chúng kích hoạt quá trình viêm, gây tổn thương lớp nội mô mạch máu. Điều này dẫn đến:

• Giảm lưu lượng máu đến các mô.
• Giảm khả năng vận chuyển chất dinh dưỡng qua thành mạch.
• Tăng nồng độ protein ngoại bào, dễ hình thành cục máu đông.

Hệ quả là các cơ quan đích như võng mạc, thận và dây thần kinh bị rối loạn chức năng, gây nên nhiều biến chứng tiểu đường nguy hiểm cho sức khỏe người bệnh.

Các biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường

Những cơ quan chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ biến chứng mạch máu nhỏ gồm võng mạc, hệ thần kinh và thận. Mỗi loại biến chứng có đặc điểm riêng nhưng đều nguy hiểm nếu không được kiểm soát.

1. Biến chứng võng mạc

Bệnh võng mạc là một trong những biến chứng thường gặp của bệnh tiểu đường, gây ảnh hưởng trực tiếp đến thị lực và có thể dẫn đến mù lòa nếu không được kiểm soát kịp thời. Nguyên nhân chính là do lượng đường huyết tăng cao kéo dài, làm tổn thương các vi mạch máu nhỏ nuôi dưỡng võng mạc. Khi mạch máu bị viêm, co hẹp và hình thành cục máu đông, nguồn máu nuôi võng mạc trở nên thiếu hụt.
Để bù đắp tình trạng này, cơ thể kích thích sự hình thành các mạch máu mới. Tuy nhiên, những mạch máu tân tạo này thường rất yếu, dễ vỡ, dẫn đến xuất huyết võng mạc ở bệnh nhân tiểu đường. Điểm nguy hiểm là bệnh võng mạc tiểu đường thường tiến triển âm thầm, khó phát hiện ở giai đoạn đầu. Người bệnh chỉ nhận thấy dấu hiệu rõ ràng khi tổn thương đã nặng. Vì vậy, việc khám mắt định kỳ và theo dõi sức khỏe thường xuyên là vô cùng quan trọng để phát hiện sớm và điều trị hiệu quả.

2. Biến chứng hệ thần kinh

Trong số các biến chứng mạch máu nhỏ, biến chứng thần kinh được xem là nguy hiểm nhất. Cả dạng cấp tính và mạn tính đều có thể xảy ra, tuy nhiên, các rối loạn thần kinh mạn tính thường gặp hơn, đặc biệt ở người mắc tiểu đường tuýp 2. Hai dạng phổ biến nhất là biến chứng thần kinh tự động và biến chứng thần kinh ngoại biên.

Biến chứng thần kinh tự động

Tổn thương hệ thần kinh tự động gây ảnh hưởng đến nhiều cơ quan:

• Tim mạch: Người bệnh có nhịp tim nhanh liên tục (>100 nhịp/phút), dễ hạ huyết áp tư thế, rối loạn điều hòa thân nhiệt và đôi khi nhồi máu cơ tim diễn ra mà không có triệu chứng điển hình.
• Hệ tiêu hóa: Xuất hiện rối loạn vận động đường tiêu hóa, chẳng hạn như khó nuốt, đầy bụng, tiêu hóa chậm, ợ chua, buồn nôn hoặc nôn mửa. Ở đường tiêu hóa dưới, bệnh nhân có thể bị táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài.
• Hệ tiết niệu, sinh dục: Gặp tình trạng bàng quang tăng hoạt, tiểu khó hoặc tiểu không kiểm soát. Ở nam giới thường gây rối loạn cương, liệt dương; còn nữ giới có thể bị rối loạn kinh nguyệt, mất cảm giác vùng kín, khó đạt khoái cảm.
• Thần kinh vận mạch: Xuất hiện tình trạng tăng tiết mồ hôi bất thường, đặc biệt ở mặt, thân trên, ban đêm hoặc trong bữa ăn. Ngược lại, vùng chi dưới lại tiết mồ hôi ít, gây khô da, bong vảy, loạn dưỡng móng, dễ hình thành chai sạn ở bàn chân.
• Hạ đường huyết không có triệu chứng: Người bệnh bị tụt đường huyết do rối loạn hormon (catecholamine, glucagon), nhưng không có biểu hiện rõ ràng để nhận biết, rất nguy hiểm.

Biến chứng thần kinh ngoại biên

Thường biểu hiện rõ ở chi trên và chi dưới với các triệu chứng:

• Cảm giác tê bì, châm chích, như kiến bò.
• Đau rát ở đầu ngón tay, ngón chân, nhất là về ban đêm.
• Giảm hoặc mất cảm giác nóng, lạnh, dễ bị chấn thương, loét mà không hay biết.

Triệu chứng tê bì ở chân trong biến chứng thần kinh ngoại biên

3. Biến chứng suy thận

Trong các biến chứng mạch máu nhỏ, bệnh thận do tiểu đường là một trong những biến chứng phổ biến và nghiêm trọng nhất. Đây cũng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến suy thận mạn tính và chạy thận nhân tạo ở người bệnh tiểu đường giai đoạn cuối.

Tình trạng này xảy ra khi lượng đường huyết tăng cao trong thời gian dài, làm tổn thương hệ thống mao mạch ở cầu thận, nơi lọc máu của cơ thể. Khi các vi mạch bị viêm và xơ hóa, khả năng lọc chất thải và cân bằng nước, điện giải bị suy giảm nghiêm trọng.

Đặc biệt, nguy cơ suy thận tăng cao ở những bệnh nhân tiểu đường có kèm theo tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu hoặc thói quen sinh hoạt không lành mạnh. Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, bệnh có thể tiến triển âm thầm đến giai đoạn cuối và đe dọa tính mạng.

Xem thêm: Biến chứng mạch máu lớn của bệnh tiểu đường

Nguyên nhân làm tăng nguy cơ biến chứng mạch máu nhỏ

Ngoài việc đường huyết tăng cao kéo dài, có một số yếu tố khác cũng làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường.

• Thời gian mắc bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường càng lâu, nguy cơ biến chứng càng cao.
• Hút thuốc lá: Nicotine và các hóa chất khác trong thuốc lá làm tổn thương thành mạch máu, làm giảm lưu thông máu và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Tăng huyết áp: Huyết áp cao gây áp lực lên thành mạch máu, đẩy nhanh quá trình tổn thương mạch máu nhỏ.
• Tăng cholesterol máu: Cholesterol cao có thể tích tụ trong các mạch máu, gây tắc nghẽn và làm giảm lưu lượng máu.
• Tiền sử gia đình: Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò nhất định. Nếu trong gia đình có người từng mắc các biến chứng này, bạn cũng có thể có nguy cơ cao hơn.
• Không tuân thủ điều trị: Việc không tuân thủ phác đồ điều trị, bỏ liều thuốc hoặc không theo dõi đường huyết thường xuyên sẽ làm cho bệnh tiến triển nặng hơn, dẫn đến biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường sớm hơn.

Tình trạng tăng huyết áp cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng mạch máu nhỏ

Phòng ngừa biến chứng mạch máu nhỏ ở người tiểu đường

Phòng ngừa là cách hiệu quả nhất để kiểm soát biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường. Sau đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

• Kiểm soát đường huyết chặt chẽ: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Duy trì đường huyết trong ngưỡng an toàn thông qua chế độ ăn uống, tập thể dục và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Người bệnh cần theo dõi đường huyết hàng ngày, ghi chép lại và thảo luận với bác sĩ để điều chỉnh liều thuốc phù hợp, tránh tình trạng đường huyết tăng giảm thất thường.
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học: Chế độ ăn uống có vai trò then chốt trong việc kiểm soát đường huyết. Người bệnh nên hạn chế các loại thực phẩm giàu đường, tinh bột, chất béo bão hòa và cholesterol. Thay vào đó, hãy tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn, từ đó làm giảm đường huyết. Người bệnh nên duy trì thói quen tập luyện ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần với các bài tập phù hợp như đi bộ, đạp xe, bơi lội hoặc yoga.
• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc lá là một trong những nguyên nhân chính làm tổn thương mạch máu. Việc từ bỏ thuốc lá sẽ giúp cải thiện lưu thông máu và giảm đáng kể nguy cơ phát triển biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường.
• Kiểm soát huyết áp và cholesterol: Huyết áp cao và cholesterol máu cao cũng làm tăng nguy cơ tổn thương mạch máu. Kiểm soát các chỉ số này giúp bảo vệ mạch máu và giảm nguy cơ biến chứng. Người bệnh cần tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ để duy trì huyết áp và cholesterol ở mức cho phép.
• Khám sức khỏe định kỳ: Người bệnh tiểu đường cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa thường xuyên để kiểm tra, phát hiện và điều trị sớm các biến chứng tiềm ẩn. Việc tầm soát định kỳ cho mắt, thận và hệ thần kinh là vô cùng quan trọng để ngăn chặn các biến chứng tiến triển nặng hơn.

Xem thêm: Biến chứng mạn tính của bệnh tiểu đường

Kết luận

Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh tiểu đường là nguyên nhân chính gây mù lòa, suy thận và rối loạn thần kinh ở người bệnh. Những biến chứng này tiến triển âm thầm nhưng hậu quả nghiêm trọng. Do đó, kiểm soát đường huyết, huyết áp, mỡ máu và duy trì lối sống lành mạnh chính là chìa khóa để phòng ngừa. Khám định kỳ và phát hiện sớm sẽ giúp người bệnh tiểu đường sống khỏe mạnh, hạn chế tối đa rủi ro.